۱۱ چکاپ و آزمایش ضروری که هرگز نباید فراموش کنید
حتما این جمله که می‌گوید «پیشگیری بهتر از درمان است» را شنیده‌اید. چکاپ و معاینه‌ی منظم توسط پزشک و انجام تست‌های غربالگری به شما در حفظ سلامتی‌تان کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد.
چکاپ و معاینه‌ی منظم چه مزایایی دارد؟
در طول معاینه‌ی سالانه، پزشک سبک زندگی و سابقه‌ی پزشکی‌تان را بررسی می‌کند، وضعیت فعلی سلامتی شما را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و آزمایش‌های غربالگری‌ای که باید انجام دهید را تعیین می‌کند. مراجعه‌ی منظم به پزشک مزایای زیادی برای سلامتی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- تشخیص بیماری‌های مهم قبل از بروز عوارض
- درمان سریع‌تر بیماری‌ها که باعث می‌شود احتمال بهبودی افزایش یابد.
- کنترل بیماری‌ها و درنتیجه پیشگیری از بدتر شدن علائم آن‌ها یا بروز عوارض شدید.
- کاهش هزینه‌های مربوط به درمان بیماری‌های پیچیده و جدی که به‌موقع تشخیص داده نشده‌اند.
- یادگیری راهکارهای جدید برای داشتن یک زندگی سالم و بهبود وضعیت سلامتی
مهم‌ترین چکاپ‌ها و تست‌های غربالگری کدامند؟
معمولا پزشکان از عوامل زیر برای بررسی وضعیت سلامتی استفاده می‌کنند:
۱. وزن و قد
فرقی ندارد که برای چکاپ سالانه به مطب پزشک بروید یا برای درمان بیماری به او مراجعه کنید، در هر صورت احتمالاً پزشک قد و وزن شما را اندازه‌گیری می‌کند. پزشک با استفاده از قد و وزن شاخص توده‌ی بدنی (BMI) را تعیین می‌کند. BMI از تقسیم وزن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می‌آید. BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ نشان می‌دهد که وزن شما در محدوده‌ی مناسب قرار دارد. BMI کمتر از ۱۸/۵ نشان‌دهنده‌ی کم وزنی و BMI بالاتر از ۲۴/۹ نشانه‌ی ابتلا به اضافه وزن و چاقی است.
حفظ BMI در محدوده‌ی سالم از شما در برابر بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های قلبی، دیابت نوع دو و بعضی از انواع سرطان محافظت می‌کند. اگر BMI در محدوده‌ی سالم قرار نداشته باشد، باید به کمک متخصص تغذیه و از طریق اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی خود آن را به محدوده‌ی مناسب بازگردانید.
۲. فشار خون
فشار خون میزان نیرو و فشاری را که به عروق خونی وارد می‌شود، نشان می‌دهد. اگر فشار خون بیش از حد بالا باشد، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته‌ی مغزی افزایش می‌یابد. فشار خون باید کمتر از ۱۲۰/۸۰ میلی‌متر جیوه باشد. پزشکان فشار خونی را که حداقل ۱۳۰/۸۰ میلی‌متر جیوه است، به عنوان «فشار خون بالا» یا «پرفشاری خون» تعریف می‌کنند.
بعد از ۱۸ سالگی، شما باید فشار خون خود را حداقل هر ۲ سال یکبار اندازه‌گیری کنید. اگر فشار خون‌تان بالا باشد، باید دفعات اندازه‌گیری را افزایش داده و به‌طور منظم فشار خون خود را بررسی کنید. می‌توانید از پزشک درباره‌ی تعداد دفعاتی که باید فشار خون‌تان را اندازه‌گیری کنید، راهنمایی بخواهید.
۳. کلسترول خون
کلسترول، یک نوع چربی است که در خون یافت می‌شود. افزایش کلسترول می‌تواند به بیماری قلبی و سکته‌ی مغزی منجر شود. اگر سن شما بیشتر از ۲۰ سال است، باید هر ۴ تا ۶ سال یکبار کلسترول خود را اندازه گیری کنید. معمولا پزشکان به مردان، افراد سالمند و افراد مبتلا به اضافه وزن توصیه می‌کنند که در فواصل زمانی کوتاه‌تری میزان کلسترول خود را بررسی کنند. در صورت داشتن شرایط زیر هم توصیه می‌شود که تعداد دفعات بررسی کلسترول خون را افزایش دهید:
- سابقه‌ی کلسترول بالا در گذشته
- سابقه‌ی خانوادگی بیماری قلبی یا کلسترول بالا
- ابتلا به دیابت
۴. غربالگری سرطان روده‌ی بزرگ
در طی غربالگری، روده‌ی بزرگ از نظر وجود خون یا بافت‌های غیرطبیعی که به آن‌ها «پولیپ» گفته می‌شود، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اگر احتمال ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ در شما بالا نباشد، باید از ۵۰ سالگی غربالگری را شروع کنید. اما اگر بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار داشته باشید، به عنوان مثال در خانواده‌تان سابقه‌ی ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ وجود داشته باشد، سن شروع غربالگری کاهش پیدا می‌کند.
توصیه می‌شود که آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) به‌طور سالانه، سیگموئیدوسکوپی هر پنج سال یکبار و کولونوسکوپی هر ۱۰ سال یکبار انجام شوند. در سیگموئیدوسکوپی فقط بخشی از روده‌ی بزرگ و در کولونوسکوپی کل روده‌ی بزرگ توسط پزشک بررسی می‌شود.
۵. آزمایش قند خون
آزمایش قند خون ابتلای شما به پیش‌دیابت و دیابت را نشان می‌دهد. آزمایش قند خون، یک آزمایش ساده است که سطح قند (که گلوکز هم نامیده می‌شود) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. هنگامی که به ۴۵ سالگی می‌رسید، باید به‌طور منظم قند خون خود را اندازه‌گیری کنید. در شرایط زیر، ممکن است پزشک پیشنهاد کند که انجام این آزمایش را از سنین پایین‌تر شروع کنید:
- اضافه وزن داشته باشید
- میزان کلسترول یا فشار خون شما بالا باشد
- در گذشته به دیابت بارداری مبتلا شده باشید
۶. بررسی پوست
بهتر است هرگونه تغییر در خال‌ها، کک و مک و سایر علائم روی پوست خود را به‌طور منظم بررسی کنید. به گفته‌ی کارشناسان، شما باید یکبار در ماه پوست خود را چک کنید. اگر سرطان پوست به موقع تشخیص داده شود و درمان آن به سرعت شروع شود، شانس بهبودی افزایش پیدا می‌کند. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان در گذشته به سرطان پوست مبتلا بوده‌اید، بهتر است به‌طور منظم توسط پزشک معاینه شوید.
۷. ارزیابی تراکم استخوان
با افزایش سن، استخوان‌ها نازک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند. با گذشت زمان، این موضوع می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود که استخوان‌ها را بسیار ضعیف و شکننده می‌کند. بررسی تراکم استخوان، یکی از مهم‌ترین چکاپ‌هایی است که افراد سالمند باید انجام دهند. این چکاپ برای زنان از ۶۵ سالگی و برای مردان از ۷۰ سالگی شروع می‌شود. در صورت داشتن شرایط زیر، احتمالاً پزشک توصیه می‌کند که اندازه‌گیری تراکم استخوان را از سنین پایین‌تر آغاز کنید:
- سابقه‌ی شکستگی استخوان داشته باشید.
- برای مدت طولانی استروئید (کورتون) مصرف کرده باشید.
- به روماتیسم مبتلا باشید.
- والدین شما بعد از یک جراحت جزئی به شکستگی استخوان هیپ (استخوان خاصره در لگن) دچار شده باشند.
۸. ماموگرافی
ماموگرافی با استفاده از اشعه‌ی ایکس تغییرات سینه را بررسی می‌کند. کارشناسان درباره‌ی اینکه هر چند وقت یکبار به این تست نیاز دارید و از چه سنی باید انجام آن را شروع کنید، اختلاف نظر دارند. هنگامی که به ۴۰ سالگی می‌رسید، با پزشک خود در این مورد صحبت کنید. با توجه به شرایط شما، احتمال دارد پزشک بگوید تا ۵۰ سالگی صبر کنید یا ممکن است توصیه کند که بلافاصله اولین ماموگرافی را انجام دهید.
به اعتقاد بعضی کارشناسان، ماموگرافی باید به‌طور سالانه تکرار شود، اما بعضی دیگر انجام آن را به‌صورت یک سال در میان مناسب می‌دانند. پس بهتر است درباره‌ی فواصل انجام ماموگرافی با پزشک خود صحبت کنید.
۹. غربالگری سرطان دهانه‌ی رحم
چند تست مختلف برای غربالگری سرطان دهانه‌ی رحم وجود دارد. «تست پاپ اسمیر» تغییرات دهانه‌ی رحم را که می‌توانند به سرطان تبدیل شوند، بررسی می‌کند. برای انجام این تست، پزشک از ابزاری به نام «اسپکولوم» (Speculum) برای باز نگه داشتن واژن استفاده کرده و سپس از سلول‌های رحم نمونه‌برداری می‌کند.
«تست ویروس پاپیلومای انسانی» (HPV) وجود ویروسی را که باعث تغییرات سلولی شده و در نهایت به سرطان دهانه‌ی رحم منجر می‌شود، بررسی می‌کند. هنگامی که به حدود ۲۱ سالگی رسیدید، با پزشک خود درباره‌ی غربالگری سرطان دهانه‌ی رحم صحبت کنید. ممکن است لازم باشد هر دو تست پاپ اسمیر و HPV یا فقط یکی از آن‌ها را انجام دهید.
۱۰. بررسی غده‌ی پروستات
نظر متخصصان درباره‌ی اینکه شما هر چند وقت یکبار باید غده‌ی پروستات را از نظر وجود علائم سرطان بررسی کنید، متفاوت است. برای بیشتر مردان لازم است که با رسیدن به سن ۵۰ سالگی درباره‌ی شروع غربالگری سرطان پروستات با پزشک خود مشورت کنند. مردانی که در خانواده‌شان سابقه‌ی ابتلا به سرطان پروستات وجود دارد، باید در سنین ۴۰ تا ۴۵ سالگی با پزشک درباره‌ی لزوم انجام این کار صحبت کنند.
در اغلب موارد، چکاپ و غربالگری مربوط به سرطان پروستات با یک آزمایش خون به نام «آنتی ژن اختصاصی پروستات» (PSA) انجام می‌شود. گاهی اوقات هم لازم است معاینه‌ی مقعدی انجام شود. پزشک با توجه به شرایط شما مشخص می‌کند که بهتر است از کدام روش غربالگری استفاده کنید.
۱۱. معاینه‌ی دندان‌ها
مسواک زدن و نخ دندان کشیدن به محافظت از دندان‌های شما کمک می‌کند. با این حال، عاقلانه است که به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا از نظر ابتلا به پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه و سایر مشکلات مربوط به دهان و دندان بررسی شوید. با توجه به وضعیت سلامت دهان و دندان‌ها ممکن است لازم باشد سالی یک یا دو بار به دندانپزشکی بروید.
کلام پایانی
چکاپ و معاینه‌ی منظم به بهبود سلامتی کمک کرده و احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف را کاهش می‌دهد. فواصل زمانی مراجعه به پزشک و سن شروع غربالگری به عوامل مختلفی مثل سن و وضعیت فعلی سلامتی بستگی دارد. هر چقدر سن شما بالاتر باشد، اهمیت چکاپ و غربالگری بیشتر می‌شود. بهتر است بعد از ۵۰ سالگی سالی یکبار و قبل از ۵۰ سالگی هر سه سال یکبار برای بررسی وضعیت سلامت خود به پزشک مراجعه کنید.
