ویژگی‌های عالم برزخ

دانستن حقایق پس از مرگ می‌تواند در پیدا کردن هدف از زندگی و آفرینش برای هر یک از ما ممکن بوده و بر خلق‌وخو و منش و روش زندگی‌مان تأثیر بگذارد، بلکه جهان‌بینی عمیقی به دست می‌دهد که مراتب ایمان ما را ارتقا می‌دهد. هرچند که می‌دانیم عالم برزخ با ویژگی‌های زندگی دنیایی تفاوت‌هایی دارد و در آن مرحله از حیات، با رویداد‌ها و اتفاقات والایی مواجه خواهیم شد، اما این دانسته‌ها گاهی ما را از یاد مرگ و سفر ابدی غافل می‌کند و آن‌قدر سرگرم زندگی دنیا و نیازها، آرزو‌ها و تلاش‌ها برای رفاه در این عالمی می‌شویم که یادمان می‌رود همه ما سفری در پیش داریم، سفری که بخواهیم یا نه به زودی هر کدام از ما را به خود می‌خواند.

در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام مهدی پیشوایی، نویسنده و محقق دینی، انجام داده ایم به بررسی بخشی از رویداد‌ها و حوادث پس از مرگ دنیایی و تولد در عالم برزخ پرداخته ایم. آن طور که این کارشناس اسلامی شرح می‌دهد، عالم برزخ اصلاً عالم ماده نیست در حالی که ما در این دنیا با ماده سر و کار داریم. البته آنجا بعضی خصوصیاتی مثل مکان و شکل و یا مقدار را هم دارد. البته شکل هر چیزی صورت محسوسه‌ای دارد و مثل این دنیا از نوع ماده نیست. هرچند که صورت‌های موجود در عالم برزخ به مراتب از موجوداتی که ما در دنیا می‌بینیم، قوی‌تر هستند. حتی بدن برزخی مثل بدن دنیایی ما از نوع ماده و جسم نیست. البته به طور کامل غیر مادی هم نیست. چیزی بین این دو است. چون بدن ما در دنیا از نوع ماده کامل است و در عالم قیامت از نوع غیر مادی کامل است. ولی در برزخ حالتی بین این دو نوع می‌شود. به این مفهوم که بدن برزخی هر کدام از ما قالبی مثل جسم دنیایی را ندارد، ولی بعضی خصوصیات همین جسم مادی مثل شکل و مقدار و اندازه را دارد.

آیا بعد از مرگ، یکدیگر را می‌بینیم؟
افرادی که یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان خود را از دست می‌دهند، بی‌تابی و دلتنگی می‌کنند و گاهی به آن‌ها گفته می‌شود که به زودی آن‌ها می‌پیوندید. سؤال این است که آیا اعضای خانواده و نزدیکان، در بعد از مرگ دنیایی یکدیگر را می‌بینند؟
در مورد عالم بعد از مرگ باید دقت شود که اطلاعات و دانسته‌های ما بر اساس آیات قرآن کریم و روایت‌ها و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام است. بر این اساس، ما برای پیدا کردن هر جوابی در این مورد با به این دو منبع مراجعه کنیم. از سوی دیگر تا وقتی که در این دنیا هستیم و به عالم بعد از مرگ و به اصطلاح برزخ نرفته‌ایم، نمی‌دانیم به طور دقیق آنجا به چه شکل و صورتی است.
حتی اگر بخواهیم تصور کنیم، باز هم باید با ویژگی‌های این دنیا آن را بسنجیم که این کار ممکن نیست. چون اساساً آن عالم خصوصیاتی بالاتر و والاتر از دنیا دارد. پس درک دنیایی ما توان و قدرت هضم بسیاری از شرایط و ویژگی‌های آن عالم را ندارد.

تفاوت‌های عالم برزخ با دنیا
چون عالم برزخ اصلاً عالم ماده نیست در حالی که ما در این دنیا با ماده سر و کار داریم. البته آنجا بعضی خصوصیاتی مثل مکان و شکل و یا مقدار را هم دارد. البته شکل هر چیزی صورت محسوسه‌ای دارد و مثل این دنیا از نوع ماده نیست. هرچند که صورت‌های موجود در عالم برزخ به مراتب از موجوداتی که ما در دنیا می‌بینیم، قوی‌تر هستند.

 

خصوصیات بدن برزخی

بدن برزخی مثل بدن دنیایی ما از نوع ماده و جسم نیست. البته به طور کامل غیر مادی هم نیست. چیزی بین این دو است. چون بدن ما در دنیا از نوع ماده کامل است و در عالم قیامت از نوع غیر مادی کامل است. ولی در برزخ حالتی بین این دو نوع می‌شود. به این مفهوم که بدن برزخی هر کدام از ما قالبی مثل جسم دنیایی را ندارد، ولی بعضی خصوصیات همین جسم مادی مثل شکل و مقدار و اندازه را دارد.
آیا در این مورد روایتی هم عنوان شده که بتوانیم به آن استناد کنیم؟
بله. در این باره چندین روایت قابل توجه وجود دارد. به عنوان مثال امام جعفر صادق علیه السلام در توصیف بدن برزخی فرموده‌اند: «روح مردم مؤمن در عالم برزخ در بدن‌هایی شبیه بدن‌های دنیایی آن‌ها قرار دارد.» آن حضرت در مطلب دیگری فرموده‌اند که: «روح انسان‌ها در برزخ به صورت بدن‌های دنیایی هستند.»

تشابه برزخ با خواب
مفهوم این روایت‌ها چیست؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم چگونه روح را به بدن‌های دنیایی تشبیه کرده‌اند؟
این نکته نشان‌دهنده شباهت‌ها است نه اینکه همانند و یکسان باشد. مثل این که انسان شکل و اندازه داشته باشد و وقتی در عالم برزخ کسی، دیگری را ببیند او را می‌شناسد.
مانند عالم خواب که خودمان را به شکل دنیایی با دیگران در شادی یا عذاب می‌بینیم. اما آن چیزی که در خواب می‌بینیم شکل دنیایی نیست. چون می‌تواند بدون اینکه نیاز به ابزار مادی داشته باشد مسافت زیادی را طی کند و از جایی به جای دیگر برود، بدون اینکه از ماشین و هواپیما و وسایل مادی دیگر استفاده کند.

دیدار و گفتگو یا آشنایان بعد از مرگ

بله. این مطلب را روایت‌هایی تایید کرده‌اند که وقتی انسان‌ها از دنیا می‌روند، در عالم برزخ همدیگر را می‌بینند و ملاقات‌هایی دارند. حتی با هم صحبت می‌کنند و از عالم دنیا هم یاد می‌کنند. البته هر کدام از گروه مؤمن و کافر در شرایط خاصی قرار دارند.
در این مورد باید به یک نکته مهم دقت کنیم، اینکه انسان‌ها بر اساس درجه ایمان و اعمال خوب یا بد در شرایط و موقعیت خاصی قرار می‌گیرند. اینکه ما در این دنیا چه نوع افکار و اعتقاداتی داشته باشیم یا چقدر اهل ایمان، انسان‌دوستی، مهربانی و رعایت حق‌الناس و حق‌الله باشیم، شرایط خاصی را برای خودمان در برزخ رقم می‌زنیم. در همین شرایط وقتی یک انسان مؤمن از دنیا می‌رود، اقوام و آشنایان او که قبلاً از دنیا رفته‌اند، دورش جمع می‌شوند و از او درباره افرادی که هنوز در دنیا هستند، سؤال می‌کنند. این مطلب نشان می‌دهد که ملاقات‌هایی در عالم برزخ وجود دارد و صحبت و گفت و شنودی بین آن‌ها انجام می‌شود.
این مطلب هم مستند حدیثی دارد. چراکه امام جعفر صادق علیه السلام فرموده‌اند که: «ارواح در بهشت برزخی از میوه‌های درخت‌ها استفاده می‌کنند، یکدیگر را می‌بینند و می‌شناسند و با هم سؤال و جواب‌هایی دارند. وقتی یک نفر از دنیا می‌رود و روح او به عالم برزخ منتقل می‌شود، روح سایر افراد به ملاقات او می‌آیند.»
همچنین در روایات دیگری حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرموده‌اند: «اگر پرده از مقابل چشم‌ها کنار برود، خواهید دید که ارواح مؤمنان گروه‌گروه و حلقه‌حلقه اطراف هم با حالت خضوع و خشوع نشسته‌اند و با یکدیگر صحبت می‌کنند.»
چگونه در عالم برزخ با همسر و دوست خود همراه باشیم؟
با این وجود اگر اعضای یک خانواده یا دوستان در این دنیا با هم انس داشته باشند، لزوماً در آن عالم هم با هم خواهند بود؟
خیر. اینکه افراد با هم باشند به این بستگی دارد که در مسیر ایمان و اعمال صالح حرکت کنند. مثلاً دو نفری که در این دنیا با هم زن و شوهر هستند و یا دوستی با هم دارند و بخواهند بعد از مرگ هم در کنار یکدیگر باشند، لازم است که هر دو مؤمن بوده و کارهایشان مورد رضای خداوند باشد.
بر همین اساس است که مشاهده می‌شود ارواح پیغمبران و امامان علیهم السلام در مراتب اعلا در برزخ در کنار هم قرار دارند و مؤمنین هم در کنار هم هستند. چون ایمان، ملاک تعیین‌کننده موقعیت و شرایط هر یک از ما در عالم برزخ خواهد بود.

دیدار روح مؤمن با خانواده‌اش در دنیا

سؤال دیگر این است که آیا وقتی یک نفر از دنیا می‌رود، می‌تواند از عالم برزخ اقوام و خانواده خودش را ببیند و از حال آن‌ها خبر داشته باشد؟
برای جواب دادن به این سؤال باید بدانیم که وقتی انسانی از دنیا می‌رود، ارتباط او با عالم دنیا به طور کامل قطع نمی‌شود. البته هر کسی بر اساس میزان ایمانی که در دنیا داشته و اعمال صالحی که انجام می‌داده، به یک نسبت با دنیا در ارتباط است. مثلاً مؤمنان ارتباط بیشتری با دنیا دارند، ولی افراد کافر این ارتباط را ندارند و یا حداقل است. هر قدر هم ایمان فرد قوی‌تر بوده و کارهایش در دنیا مورد رضایت خدا باشد، در آن عالم فیض و لطف بیشتری کسب می‌کند و می‌تواند از خانواده و خویشان خود خبر بگیرد.
به عبارت دیگر اعمال صالح باعث می‌شود که انسان در عالم برزخ در مرتبه مقرب‌تری نسبت به درگاه خدا باشد و به همان نسبت، لطف بیشتری دریافت کند و اجازه داشته باشد تا از عالم دنیا خبر بگیرد. این در حالی است که افرادی که در دنیا در پی خواهش‌های نفسانی خودشان می‌روند و به دیگران ظلم می‌کنند و ایمان را در دل خود محکم نمی‌کنند، در عالم برزخ هم از مراتب قرب دور می‌مانند و فیض کمتری دریافت می‌کنند.

ایمان، ملاک تعیین‌کننده دریافت فیض الهی است
در روایتی عنوان شده که شخصی از امام موسی بن جعفر علیه السلام سؤال کرد که: «آیا روح انسان مؤمن می‌تواند بعد از مرگ، خانواده خود را ببیند؟» امام علیه السلام جواب دادند: «بله» بعد آن فرد سؤال کرد که: «به چه اندازه می‌تواند خانواده‌اش را ببیند؟» یعنی آیا همیشه این امکان برای او وجود دارد یا گاهی اوقات؟ امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «دیدار و ملاقات روح مؤمن با خانواده خودش به میران فضیلت‌های او بستگی دارد. بعضی از ارواح هر روز خانواده خود را دیدار می‌کنند و بعضی هم در هر دو روز یک‌بار و یا برخی هم کمتر.»
در روایت دیگری آن حضرت فرموده‌اند که: «ارواح انسان‌ها به قدر منزلت خود در نزد خدای متعال، برخی هفته‌ای یک‌بار، برخی ماهی یک‌بار و بعضی هم سالی یک‌بار خانواده خود را که در دنیا هستند، دیدار می‌کنند.»
چرا این دیدار‌ها برای افراد تفاوت دارد؟ درواقع می‌خواهیم حکمت این موضوع را بدانیم
به این علت که ملاقات ارواح انسان‌ها با خانواده خود که در دنیا هستند، برای آن‌ها یا عامل شادی و نشاط است و یا عامل رنج و عذاب. یعنی مؤمن از عالم برزخ خانواده خود را در دنیا می‌بیند، در حالی که برای او اعمال خیر آن‌ها نمایش داده می‌شود تا روح مؤمن دچار نشاط و شعف شود. این کار برای او به منزله پاداشی از سوی خدای متعال است.
از طرف دیگر انسان بدکار که از دنیا می‌رود، خانواده خود را در دنیا می‌بیند و به اراده الهی او کار‌هایی از خانواده‌اش را مشاهده می‌کند که نتیجه خطا و تأثیرگذاری اعمال بد او بوده و به این صورت دچار خسران و عذاب می‌شود.