ثروتمندان کم درآمد شدند | واریز یارانه معشیتی به حساب یارانه بگیران

یارانه معیشتی جدید دولت رئیسی برای اولین بار از اردیبهشت سال ۱۴۰۱ پرداخت شد. با توجه به افزایش قیمت‌ها، دولت سیزدهم برای جبران رفاه از دست رفته خانوار و کمک به معیشت آن‌ها اقدام به افزایش یارانه معیشتی کرده است. با افزایش یارانه معیشتی سه دهک پایین درآمدی توسط دولت به هر نفر ۴۰۰ هزار تومان، قدرت خرید دهک اول درآمدی روستاییان (فقیرترین دهک) ۲.۵ برابر می‌شود. ‌

واریز دو مرحله یارانه نقدی ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی به حساب سرپرستان خانوار، برخی از اعضای اقتصادی دولت احتمال تبدیل آن به کالابرگ الکترونیکی را مطرح کردند. اما شب گذشته ابراهیم رئیسی اعلام کرد که فعلا موضوع کالابرگ منتفی است و تا وضع کالا برگ اطمینان بخش نشود، پرداخت نقدی یارانه معیشتی ادامه پیدا می‌کند.

در اواخر سال گذشته به‌صورت رسمی اعلام شد که ارز ۴۲۰۰ تومانی برای سال ۱۴۰۱ از اقتصاد کشور حذف خواهد شد. به‌ دنبال آن در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ طرح اقتصادی دولت با عنوان جراحی اقتصادی توسط مجلس مصوب شد و دولت اجرای این طرح را در دستور کار قرار داد. پس از سیاست دولت مبنی برحذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و آغاز مرحله جدید آزادسازی یارانه‌ها، قیمت کالاهای اساسی مشمول افزایش قیمت شد. ازجمله این کالاها می‌توان به مرغ، تخم مرغ، روغن و لبنیات اشاره کرد. این اقلام به‌صورت مستقیم بر هزینه‌های خانوار تأثیر داشته و اقلام وابسته به این کالاها نیز به‌صورت غیرمستقیم بر هزینه‌های خانوار تأثیر خواهند گذاشت. در این راستا دولت با تقسیم‌بندی جامعه به ۱۰ دهک، برای دو ماه به دهک‌های اول تا سوم ۴۰۰ هزار تومان و به دهک‌های چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان یارانه پرداخت می‌کند. هدف از طرح اقتصادی دولت با عنوان جراحی اقتصادی، توجه به توانمندسازی اقشار ضعیف و محروم جامعه و نیز جلوگیری از رانت، فساد و قاچاق کالاهای اساسی به کشورهای دیگر است.

در همین زمینه مرکز آمار ایران در تازه‌ترین گزارش تحلیلی خود تأثیر افزایش قیمت‌ها را بر شاخص‌های نابرابری بررسی کرده است.

یکی از راه‌های سنجش اثر پرداختی‌ها روی درآمد خانوارها، محاسبه شاخص‌های توزیع درآمد است که در این میان ضریب جینی برای سنجش نابرابری درآمد جامعه مورد استفاده قرارمی گیرد. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک (یا صفر و صددرصد) که در آن صفر به معنی توزیع کامل برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع درآمد یا ثروت است. چون بیشتر یا کمتر شدن ضریب جینی به تنهایی نمی‌تواند وضعیت توزیع درآمد را در جامعه نشان دهد، بنابراین برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درآمد، سهم درآمدی که هر یک از گروه‌های جامعه به‌دست می‌آورند نیز محاسبه می‌شود. اگر فاصله بین درآمدی که ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پایین‌ترین گروه جامعه به‌دست می‌آورند با درآمد ۱۰، ۲۰ و۴۰ درصد از پردرآمدترین افراد، تفاوت زیادی داشته باشد نشان دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است.

یارانه معیشتی تیر کی قابل برداشت می شود؟

طبق اظهارات سخنگوی سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نتیجه بررسی گروه اول ثبت‌نام‌کنندگان یارانه‌ها مشخص شده است.

طبق اظهارات سخنگوی سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نتیجه بررسی گروه اول ثبت‌نام‌کنندگان یارانه‌ها مشخص شده است. این گروه شامل دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بودند که از این تعداد حدود دو میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مشمول دریافت  یارانه  شناخته شدند. بر این اساس کلیه افرادی که به دریافت نکردن یارانه‌های جدید اعتراض کرده بودند مشمول این حمایت نقدی دولت می‌شوند و تنها ۳۰۰ هزار نفر از معترضان از لیست جدید خط می‌خورند. اکنون بسیاری از معترضان می‌توانند امیدوار باشند که مشمول حمایت دولت می‌شوند اما هنوز زمان دقیق برداشت یارانه‌ها مشخص نیست. اگر مبنا دستور رئیسی برای پیگیری باشد، تکلیف این گروه از مشمولان باید در هفته جاری مشخص و کمک معیشتی این گروه قبل از یارانه تیر ماه -سومین مرحله واریز- قابل برداشت شود.

شاخص‌های توزیع درآمد

به منظور بررسی اثرات یارانه نقدی پرداختی به خانوارها ضریب جینی و سایر شاخص‌های توزیع درآمد براساس متغیر درآمد کل خانوار برای کل کشور و در مناطق شهری و روستایی، ابتدا برای سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ محاسبه و سپس با اضافه کردن یارانه پرداختی به ۹ دهک درآمدی سال  ۱۴۰۰ (مبلغ سرانه ۴۰۰ هزار تومان برای دو ماه به سه دهک اول و ۳۰۰ هزار تومان برای دو ماه به دهک‌های چهارم تا نهم)، بر اساس درآمدهای جدید دوباره شاخص‌های توزیع درآمد محاسبه شده است.

روند تغییرات ضریب جینی نشان می‌دهد که در کل کشور در سال ۱۳۹۵ ضریب جینی ۰.۳۸۶۶ است و روند افزایشی آن تا سال ۱۳۹۷ که به ۰.۴۰۲۰ رسیده است، ادامه دارد. از سال ۱۳۹۸روند نزولی ضریب جینی را شاهد هستیم و از ۰.۳۹۵۸ در سال ۹۸ به ۰.۳۹۱۸ در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. طبق انتظار، با پرداخت یارانه نقدی به ۹ دهک درآمدی ضریب جینی دوباره نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش نشان داده و به ۰.۳۹۳۸ رسیده است. این پرداخت نقدی موجب شده که ضریب جینی از سال ۹۵ نیز کمتر شود. افزایش قیمت‌ها با فرض ثابت ماندن مصرف، افزایش هزینه‌ها را به‌دنبال داشته است. ولی با توجه به تورم دهکی، افزایش هزینه در دهک‌ها متفاوت رخ داده است، لذا ضریب جینی پیش‌بینی شده با افزایش قیمت برای سال ۱۴۰۱ عدد ۰.۳۸۳۱ شده است.

در مناطق شهری شاهد روندی مشابه کل کشورهستیم. ضریب جینی از ۰.۳۶۵۲ سال ۹۵ به ۰.۳۸۲۲ در سال ۹۷ افزایش داشته و روندی کاهشی از سال ۹۸ (۰.۳۷۴۷) آغاز شده است و به ۰.۳۶۹۱ درسال ۱۴۰۰ رسیده است. تأثیر افزایش قیمت و تورم ایجاد شده روی دهک‌های مختلف موجب کاهش ضریب جینی به عدد ۰.۳۶۶۹ درسال ۱۴۰۱ شده است.

مناطق شهری شاهد روندی مشابه کل کشورهستیم. ضریب جینی از ۰.۳۶۵۲ سال ۹۵ به ۰.۳۸۲۲ در سال ۹۷ افزایش داشته و روندی کاهشی از سال ۹۸ (۰.۳۷۴۷) آغاز شده است و به ۰.۳۶۹۱ درسال ۱۴۰۰ رسیده است. تأثیر افزایش قیمت و تورم ایجاد شده روی دهک‌های مختلف موجب کاهش ضریب جینی به عدد ۰.۳۶۶۹ درسال ۱۴۰۱ شده است.

با توجه به تورم ایجاد شده درسال ۹۷ و کم ارزش شدن بیشتر یارانه‌ها، درآمد خانوارهای شهری در ابتدا با هم فاصله زیادی گرفته و موجب افزایش ضریب جینی خانوارهای شهری در آن سال شده است. ولی درسال‌های بعد، اکثریت خانوارهای شهری خود را با تورم هماهنگ کرده‌اند که موجب کاهش ضریب جینی خانوارهای شهری درسال‌های بعد شده است ولی کماکان ضریب جینی سال ۱۴۰۰ از ضریب جینی سال۹۶ بیشتراست. با پرداخت یارانه نقدی این شاخص به ۰.۳۶۰۹ کاهش یافته است.

همچنین درمناطق روستایی، روند افزایشی ضریب جینی که ازسال ۹۵(۰.۳۵۳۸) شروع شده بود تا سال ۱۴۰۰(۰.۳۸۱۴) ادامه یافته (هرچند کاهش بسیار ناچیزی در این ضریب درسال ۹۷ مشاهده می‌شود) و در صورت پرداخت یارانه نقدی به ۹ دهک درآمدی روستایی ضریب جینی به عدد ۰.۳۶۶۰ خواهد رسید که نابرابری همچنان بیشتراز سال ۹۵ است. تأثیر افزایش قیمت و تورم ایجاد شده روی دهک‌های مختلف موجب کاهش ضریب جینی به عدد ۰.۳۵۱۲ است که نابرابری همچنان بیشتر از سال ۹۵ است.

تغییر شرایط به نفع کم درآمدها

براساس گزارش مرکزآمار ایران، در کل کشور سهم  دهک  اول درآمدی از سال ۹۵ تا ۱۴۰۰ روندی نزولی داشته و وضعیت اقتصادی کم درآمدترین خانوارها بدتر شده است. با پرداخت یارانه نقدی سهم خانوارهای دهک اول بیشتر شده و حتی بیشتر از این سهم درسال ۹۵ است که وضعیت مشابه تغییرات سهم درآمد در دهک اول در مابقی دهک‌ها نیز قابل مشاهده است. با افزایش قیمت‌ها و تورم موجود در دهک اول سهم هزینه خانوارهای دهک اول بیشتر شده و به ۲.۳۹ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده که بیشتر از این سهم در سال ۹۵ است.

در دهک دهم در سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰، سهم دهک تا سال ۹۹ تقریباً روندی صعودی نشان می‌دهد (ثروتمندترشدن پردرآمدها). درسال ۱۴۰۰ این سهم دوباره کاهش یافته و به کمتر ازسال ۹۵ سقوط کرده است. با عدم پرداخت یارانه به خانوارهای دهک دهم، کاهش بیشتر از قبل نیز شده است. با افزایش قیمت‌ها درسال ۱۴۰۱ و تورم موجود دراین دهک این سهم مجدداً کاهش یافته و به کمتر ازسال ۹۵ سقوط کرده است. درمناطق شهری سهم دهک اول درسال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش یافته ولی هنوز به این سهم در سال ۹۵ نرسیده است. بنابراین، سهم دهک دهم در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ کاهش نشان می‌دهد. سهم این دهک در سال ۱۴۰۱ به‌دلیل افزایش قیمت‌ها و متفاوت بودن تورم بین دهک‌ها از سال ۹۵ هم کمترشده است. از اطلاعات به‌دست آمده برای دهک اول و دهم می‌توان نتیجه گرفت که کاهش ضریب جینی در سال ۱۴۰۱ به‌دلیل بهبود وضعیت کم درآمدها و بدتر شدن وضعیت پردرآمدها رخ داده است.

بازگشت سهم کم درآمدها به وضعیت سال ۹۵

سهم درآمدی بیست درصد کم هزینه‌ترین از کل هزینه در کل کشور و مناطق شهری و روستایی در محدوده مشابهی قرار دارد. در کل کشور این سهم از ۶.۱ درصد درسال ۹۵ به ۵.۹ درصد درسال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. تأثیر حذف ارز ترجیحی که موجب افزایش قیمت‌ها شده، این سهم را درسال ۱۴۰۱ به ۶.۲ درصد افزایش داده است که این سهم در بین سال‌های ۹۵ الی ۱۴۰۱ بیشترین است.

درآمد ثروتمندان کمتر شد

درکل کشور سهم هزینه بیست درصد پرهزینه‌ترین در کل هزینه در سال ۹۵ نزدیک به ۴۶.۷ درصد است و بعد از نوسانات مکرر در سال‌های ۹۶ الی ۹۹ مجدداً در سال ۱۴۰۰ به ۴۶.۷ درصد رسیده است. با افزایش قیمت‌ها درسال ۱۴۰۱ این شاخص به ۴۵.۹ درصد کاهش یافته است. می‌توان گفت در دوره ۹۵ الی ۱۴۰۱ این شاخص در سال ۱۴۰۱ در کمترین میزان خود قرار دارد.

همچنان که کمک‌های چند برابری برای دهک‌های پایین درآمدی (تا سه برابر یارانه نقدی در بعضی مناطق) موجب بهبود نسبی توزیع درآمد درسال ۹۸ شده بود، با پرداخت یارانه نقدی به ۹ دهک درآمدی، دوباره شاهد این بهبود در سال ۱۴۰۱ خواهیم بود.