تفاوت کودکان بیش‌فعال و بازیگوش چیست؟
برچسب بیش فعالی را نباید به هر کودک پرانرژی چسباند. بیش‌فعالی کودک باید توسط متخصصان تشخیص داده شود و رفتار مناسب خود را می‌خواهد. پس مهم است که انرژی کودکان را بشناسیم.
هر شیطنتی به معنای بیش فعالی است؟ دلیل این انرژی بالا در بعضی بچه‌ها چیست و چطور می‌توان آن‌ها را کنترل کرد؟
بچه‌ها از همان سنین کودکی علاقه زیادی به کشف همه‌چیز دارند و مدام در حال بازی و شیطنت هستند، اما گاهی والدین از سروصدای زیاد و انرژی فوق‌العاده کودکشان گلایه می‌کنند و این مسئله باعث می‌شود صبر و تحملشان تمام شود و شروع به تنبیه کودک کنند.
خیلی وقت‌ها تکرار و ادامه این شیطنت‌ها والدین را دو به شک می‌کند که نکند کودک شان مبتلا به بیش فعالی باشد. به همین دلیل درباره تفاوت‌ها و مرزبندی‌های این دو ویژگی با دکتر ناهید محمدی روانشناس کودک گفتگو کردیم.
بیش فعالی یک اختلال رشدی است
طبق نظر مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری در آمریکا (CDC)، تقریباً ۹ درصد از کودکان دارای ADHD (بیش فعالی) هستند، اما مسئله اینجاست که مشاهده هرگونه تحرک و جنب‌وجوشی به معنای بیش فعالی نیست. دکتر ناهید محمدی دراین‌باره می‌گوید: «بیش فعالی در کودکان یک اختلال رشدی محسوب می‌شود و ما زمانی می‌توانیم شیطنت کودک را نشانه بیش فعالی بدانیم که کودک دارای تعدادی علائم باشد. یکی از علائم بیش فعالی، جنب‌وجوش مفرط است؛ طوری که کودک تا لحظه خوابیدن مدام در تحرک است و گاهی حتی در حالت خواب هم می‌غلتد.»
«کنکاش با وسایل، عدم تمرکز، پریدن وسط صحبت دیگران، گم کردن وسایل به‌طور مکرر، بی‌نظمی و بیش‌ازاندازه صحبت کردن از دیگر علائم بیش فعالی است که این علائم در کودک پرتحرک قابل‌مشاهده نیست؛ بنابراین، صرف پر جنب‌وجوشی نمی‌تواند نشانه بیش‌فعالی باشد.»
دلیل انرژی بالا در بعضی بچه‌ها چیست؟
دکتر محمدی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ژنتیک در شیطنت کودکان بی‌تأثیر نیست. شیطنت کودکان حتی از دوران نوزادی قابل‌فهم است. بد شیر خوردن، سخت خوابیدن، واکنش نشان دادن با کوچک‌ترین محرک و... نشانه پرتحرکی کودک در دروان نوزادی است.»
«کنجکاوی گاهی باعث می‌شود تا کودک نتواند یکجا بنشیند؛ در اینصورت جهت دادن به حس کنجکاوی کودک می‌تواند باعث شود تا رفتار‌های آزارگرانه ناخواسته در این بچه‌ها کاهش یابد.»
عوامل تحریک‌کننده شیطنت در کودکان
اگرچه سطح بالای انرژی در کودکان نشانه بیش فعالی نیست، اما گاهی می‌بینیم که میزان شیطنت در کودک به‌صورت مقطعی بیش‌ازاندازه می‌شود تاجایی که کودک حتی در رفتار شبیه کودکان بیش‌فعال عمل می‌کند.
دکتر محمدی در این رابطه می‌گوید: «تعدادی از عوامل می‌تواند باعث تحریک شیطنت در کودکان شود. به‌عنوان‌مثال، غذا‌هایی که کافیین، شیرینی و کالری بالاتری دارند، می‌توانند جنب‌وجوش در کودکان را زیادتر کند.»
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده که یکسری عوامل دیگر می‌تواند زمینه‌ساز تحرک بالا در کودکان شود که این عوامل عبارت‌اند از:
استرس کنترل نشده
کودکان اغلب زمانی که یک اتفاق استرس‌زا را در زندگی تجربه می‌کنند، بیش‌فعال می‌شوند. حتی تغییرات مثبت مانند رفتن سفر یا نقل‌مکان به محله دیگر می‌تواند استرس زیادی برای کودک ایجاد کند؛ لذا قبل از اینکه تصمیمی بگیرید یا کاری انجام دهید، هرگز کودکتان را در جریان مسائل قرار ندهید.
به یاد داشته باشید که استرس والدین نیز به کودکان منتقل می‌شود.
عدم تخلیه انرژی
بچه‌ها اغلب انرژی زیادی برای سوزاندن دارند. آن‌ها دائماً به فعالیت بدنی مانند دوچرخه‌سواری، پریدن، دویدن یا بازی در بیرون از خانه نیاز دارند. بنابراین، زمانی که دیدید کودک در زمان خوابیدن مقاومت نشان می‌دهد و بی‌قرار و فعال است، این نشانه آن است که او باید با بازی و فعالیت، انرژی‌اش را بسوزاند.
کمبود خواب
درحالی‌که بزرگ‌سالان هنگام خستگی خیلی تنبل و بی‌حوصله هستند، کودکان اغلب بیش‌فعال می‌شوند.
وقتی کودک به‌اندازه کافی استراحت نمی‌کند، بدن او با تولید کورتیزول و آدرنالین بیشتر پاسخ می‌دهد تا بتواند بیدار بماند؛ درنتیجه انرژی بیشتری خواهند داشت؛ بنابراین برای کنترل شیطنت کودک، زمان استراحت و خواب کودکتان را تنظیم کنید و مطمئن شوید که کودک شما به‌اندازه کافی می‌خوابد.
نحوه کنترل و مدیریت کودکان پرانرژی
«دکترمحمدی» مهم‌ترین راه کنترل شیطنت در کودک را شناسایی دلیل آن دانست و اظهار کرد: «والدین ابتدا باید متوجه شوند که دلیل جنب‌وجوش زیاد در فرزندشان چیست. آیا در فرزندشان علائم بیش فعالی را مشاهده می‌کنند یا خیر، آیا فرزندشان تنها در محیط خانه پرتحرک است یا همه‌جا این‌گونه است. چنانچه متوجه علائم بیش فعالی در فرزندتان شدید لازم است به پزشک اطفال مراجعه کنید. این اختلال با مصرف دارو و یا حتی گاهی بدون دارو قابل کنترل است.»
چنانچه شیطنت کودک به دلیل عوامل ژنتیکی و یا مشکل سیستم پردازش حسی بود در این صورت والدین باید به دنبال فعالیت‌هایی مثل بازی در محیط‌های باز، شرکت در ورزش‌های مختلف و جنب‌وجوش در فضا‌های ایمن باشند تا کودک انرژی‌اش را تخلیه کند: «اگر شیطنت کودک مبتنی بر کنجکاوی است، والدین باید با فراهم کردن امکان ارضای کنجکاوی به شکل صحیح، رفتار شیطنت‌آمیز کودکشان را مدیریت کنند.»
