مشخصات سالمندانی که تحت سوء رفتار قرار دارند، چیست؟

سوء رفتار عبارت است از انجام یا مسامحه در انجام هر عملی که منجر به صدمه رساندن به سالمند و ایجاد مشکلات بهداشتی شود یا اینکه آسایش و سلامت روحی سالمند را تهدید کند؛ بنابراین هر نوع سوء استفاده، سهل‌انگاری، بهره‌برداری، پرخاشگری، عمل خارج از نزاکت، بی‌احترامی یا هر عملی که منجر به جراحت، صدمه یا فساد شود، سوء رفتار اطلاق می‌شود.

سوء رفتار ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشد؛ سوء رفتار عمدی شامل تحمیل آگاهانه و تعمدی صدمه یا جراحت، ضرب و جرح یا سوء رفتار کلامی است. سوء رفتار غیرعمدی زمانی رخ می‌دهد که عملی سهوی انجام شود که منجر به آسیب به شخص سالمند شود. سوء رفتار با سالمندان ممکن است در اشکال جسمی، غفلت، روانشناختی، مالی و تجاوز به حقوق رخ دهد.

انواع سوء رفتار

سوء رفتارهای جسمی  که سالمندان با جراحاتی که معمولاً توسط مراقبین ایجاد شده به مراکز اورژانس و سوانح مراجعه می‌کنند؛ مشاهده علائمی نظیر کبودی و ورم، سوختگی، آثار ناشی از بستن با طناب، شکستگی، دررفتگی، خراشیدگی و... می‌توانند نمایانگر این نوع سوء رفتار باشند.

غفلت  نیز شایع‌ترین شکل سوء رفتار خصوصاً در میان خانواده‌های کم‌درآمد است. بهداشت و تغذیه نامناسب، سوختگی ناشی از ادرار، زخم‌های بستر، علائم کم آبی در بدن، بهداشت نامناسب پوست، لباس نامناسب، مصرف نامناسب دارو، تنها ماندن سالمند در منزل و عدم ایمنی در منزل از مصادیق بارز غفلت هستند.

سوء رفتار روانشناختی  نیز به هر گونه توهین به صورت کلامی یا غیرکلامی که روی احساسات سالمند، عزت نفس، اعتماد به نفس و تعامل وی با دیگران تاثیر بگذارد یا هرگونه خصومت، خشونت، تهدید کلامی و انزوای اجتماعی که سبب به هم خوردن تعادل روانی- عاطفی سالم شود، سوء رفتار شناختی اطلاق می‌شود.

بهره‌برداری از منابع و اموال نقدی و غیرنقدی سالمند برای استفاده شخص و نیز عدم توجه اعضای خانواده به سالمند زمانی که وی به علت فقر قادر به خرید غذا، دارو، لباس یا سایر مایحتاج ضروری زندگی نباشد نیز  سوء رفتار مالی  محسوب می‌شود.

تجاوز به حقوق سالمندان

گرفتن تصمیم در رابطه با امور زندگی حق ضروری هر شخص از جمله افراد سالمند است؛ تجاوز به حقوق شامل محروم کردن سالمند از هر نوع قانون شامل آزادی شخصی، اموال شخصی، آزادی بیان و حق تصمیم‌گیری است.

علائم و مشخصات سالمندی که تحت سوء رفتار قرار دارد، چیست؟‌

سوء رفتار سبب بروز مشکلات جسمی، رفتاری و روانی در سالمند می‌شود که عبارت از احتیاط در تعامل با دیگران، ترس آشکار از اعضای خانواده، خیره شدن به یک نقطه، دروغگویی، فقدان عکس‌العمل در هنگام فرآیندهای خطرناک، احساس نگرانی از شنیدن صدای گریه دیگران، کاهش اعتماد به نفس، وجود تصویر ذهنی منفی، جلب توجه کردن یا پرخاشگری، وابستگی دارویی، انزواطلبی، کناره‌گیری و افسردگی است. سوء رفتار با سالمندان در بین مردم با مذاهب، نژادها، قومیت‌ها، وضعیت اقتصادی و اجتماعی مختلف یافت می‌شود.

 دلایل ایجاد سوء رفتار

دلایل ایجاد سوء رفتار توسط اعضای خانواده متنوع بوده و پنج مورد در ایجاد سوء رفتار با سالمندان موثر هستند که عبارت از فشارهای خارجی، عوامل فردی، کناره‌گیری اجتماعی، انتقال رفتار خشونت‌آمیز از نسلی به نسل دیگر، وابستگی بین سوء رفتار کننده و سالمند است. محیط، یکی از عوامل بالقوه مهم در ایجاد سوء رفتار با سالمندان است، به طوریکه یافته‌های تحقیقاتی نشان داده که محیط می‌تواند به عنوان یک عامل تنش‌زای مزمن ایفای نقش کند. مشکلات اقتصادی، عاطفی و سایر بحران‌های خانواده نیز از جمله این گونه عوامل هستند.

عدم وجود حمایت کافی و آموزش در جامعه باعث می‌شود اعضای خانواده نسبت به نیازهای سالمند آگاه نبوده یا در مواقعی که هیچ راه نجاتی برای کم کردن احساسات خشونت‌بار خود پیدا نمی‌کنند این احساسات خصمانه را متوجه فرد سالمند کنند. مشکلات بهداشتی و بیماری‌های جسمانی، مشکلات بهداشت روان و بیماری‌های روانی، تفاوت خلق و تفاوت‌های رفتاری سالمند ممکن است عواملی جهت ایجاد فشار روانی به حساب بیایند.

بعلاوه سالمندان دچار مشکلات بهداشتی، ۴ برابر بیش از سایر سالمندان در معرض سوء رفتار توسط مراقبین قرار دارند.

پیشگیری از سوء رفتار نسبت به سالمندان

مهم‌ترین کمک به سالمندانی که تحت سوء رفتار قرار دارند؛ یافتن نیازهایی است که سبب افزایش فشار روی مراقبین می‌شود؛ زیرا سالمندان مایل هستند تحت هر شرایطی با اعضای خانواده خود زندگی کنند، حتی اگر مورد سوء رفتار یا مراقبت‌های غیر استاندارد قرار گیرند.

اقدام‌هایی که باید پیش از شروع سوء رفتار صورت گیرد و امکان بروز بعدی سوء رفتار را از بین ببرد شامل موارد شناسایی خانواده‌های در معرض خطر، تقویت خانواده جهت پذیرش و سازگاری بیشتر با نیازهای سالمند و فشارهای مختلف زندگی، فراهم کردن منابع حیاتی در جامعه است.

حمایت و غنی‌سازی روانشناختی در خانواده‌ها و اشخاص در معرض خطر، یکی از تدابیر مهم در پیشگیری است که به صورت آموزش مهارت‌های ارتباطی، شخصی، گروهی و خانواده از طریق کلاس و جزوه امکان‌پذیر است. برقراری ارتباط موثر با خانواده دارای اهمیت است، زیرا این‌گونه خانواده‌ها مشتاق به بحث و صحبت در رابطه با مشکلات‌شان نیستند. شناسایی منابع حمایتی جامعه و ارجاع به منابع، دومین اقدام و در نهایت مشاوره برای اعضا سوء رفتار کننده خانواده به پیشگیری از سوء رفتار نسبت به سالمند یاری می‌رساند؛ از آنجایی که امروزه گستردگی خانواده‌ها بسیار کم شده، وجود یک مشاور یا دوست نزدیک می‌تواند نقش حیاتی در خانواده ایفا کند و حمایت و محبتی که اعضای خانواده نیاز دارند را فراهم کند، چراکه هدف اصلی برقراری رابطه مثبت بین اعضای خانواده و سالمند، تقویت اعتماد به نفس و تغییر عادات و نگرش‌های کهنه است که شخص مشاور می‌تواند انجام دهد.

اساسی‌ترین راه پیشگیری و نهایتاً درمان سوء رفتار، داشتن یک الگوی تربیتی صحیح در زندگی بشر است که طبعاً با تذکرات مکرر و آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم وصول به این امر امکان‌پذیر است. آمار نشان می دهد که ۷۰ درصد موارد سوء رفتار در منازل شخصی افراد روی می‌دهد.

3