معرفی بیماری عفونی انکوسرکیازیس، عامل کوری و صدمات دایمی پوست

بیماری انکوسرکیازیس 

این بیماری با نام های دیگری از جمله کوری رودخانه نیز شناخته می شود. این بیماری از طریق نوعی انگل به نام اونکوسرکا ولولوس که در نیش پشه سیاه وجود دارد وارد بدن می شود و عفونت پوستی و چشمی ایجاد می کند. مگس سیاه در نواحی روستایی حاشیه رودخانه زندگی و تولیدمثل می کنند، علت نامگذاری این بیماری به کوری رودخانه همین دلیل است.

انکوسرکیازیس در کشوهای جنوب صحرای آفریقا شایع است، همچنین در سال ۲۰۱۷ در کشورهایی از قبیل؛ برزیل، ونزوئلا و یمن گزارش شد. از دلایل زمینه ساز این بیماری می توان به؛ فقر مالی زیاد، سطح بهداشتی پایین، در دسترس نبودن آب پاکیزه و فقر بهداشتی اشاره کرد.

علائم بیماری انکوسرکیازیس (کوری رودخانه) چیست؟

همه افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند علامت دار نیستند، با این وجود ممکن است باعث ایجاد نشانه های پوستی و چشمی شود که در ادامه به تفسیر هر کدام می پردازیم:

 علائم چشمی انکوسرکیازیس

کرم های مرده ای که در اثر این بیماری ایجاد می شوند، سبب التهاب می شوند، تحت تاثیر این التهاب ممکن است فشار چشم افزایش یابد. هنگامی که فشار داخلی چشم افزایش یابد؛ احتمال آسیب به عصب پیام رسان بینایی افزایش می یابد. گاهی یک بافت شیار مانند در اطراف قرنیه و جلوی چشم ایجاد می شود. در این صورت امکان آسیب شدید به چشم وجود دارد و حتی می تواند منجر به نابینایی فرد شود.

علائم پوستی انکوسرکیازیس

علائم پوستی در افراد به شکل متفاوت بروز می کند و دارای الگوهای متفاوتی از بروز هستند. گاهی ممکن است فرد فقط یک علامت داشته باشد و گاهی دارای چندین الگوی علامتی متفاوت است. الگوهای صدماتی پوستی به شرح زیر است:

• بثورات پوستی دارای خارش و شبیه به اگزما: ممکن است بثورات به شکل برآمدگی های کوچک خارش دار باشند که احتمال دارد به تاول های چرکی تبدیل شوند. این بثورات ممکن است در نواحی شامل؛ دست ها، پاها، تنه و صورت ایجاد شوند.

• بثورات برآمده خارش دار با لکه های تیره: این بثورات نواحی مختلفی را شامل: پاها، دست ها، باسن و شانه ها ممکن است درگیر کنند.

• بثورات محکم و زمخت، فلسی و تیره رنگ: این لکه ها ممکن است در پاها تشکلیل شوند.

• لکه هایی با پوست نازک، خشک و چروکیده: این آسیب بیشتر در انتهای تنه؛ کمر و باسن ایجاد می شود.

• برآمدگی ها زیرپوستی: این توده ها محل تجمع کرم های بالغ است. این توده ها را اصطلاحا نودول می نامند که سایز متفاوتی دارند، برخی از افراد دارای نودول های چندسانتی هستند.

• لکه های بدون رنگ: به علت از بین بردن رنگ دانه های پوستی در این بیماری ممکن است بعضی قسمت ها کاملا بی رنگ باشند. در این نوع درگیری پوست بدن نمای پلنگی به خود می گیرد. رنگدانه ها در اطراف فولیکول مو قرار دارند و ناحیه درگیر پوست پلنگی؛ اغلب ساق پا است.

بیماری انکوسرکیازیس چگونه منتقل می شود؟

عامل انتقال این بیماری پشه و یا مگس سیاه است، این موجود خونخوار از حیوانات دیگر تغذیه می کند و به انگل اُ. ولوولوس آلوده می شود. این انگل در طی نیش زدن پشه روی پوست فرد ریخته می شود و از طریق جای زخمی که گزیدگی ایجاد کرده، وارد بدن می شود.

این انگل در برجستگی هایی به نام نودول در زیر پوست زندگی می کند و به تدریج بزرگ شده و به کرم بالغ تبدیل می شود. طول عمر این کرم بالغ ممکن است به ۱۵ سال نیز برسد.

توانایی تولید مثل این کرم به روزانه ۱۰۰۰ لارو می رسد. لارو از طریق بدن به اندام های مختلفی مهاجرت می کند و خود را به چشم و پوست می رساند و به این دو اندام آسیب وارد می کند. باید توجه کرد اغلب این لاروها در بدن میزبان خود می میرند و التهاب ناشی از آنها می تواند باعث ایجاد واکنش،ضایعات پوستی و نابینایی شود.

چرخه زندگی کرم انگل اُ.ولوولوس

این کرم باعث ایجاد بیماری کوری رودخانه می شود. چرخه زندگی این انگل به پشه سیاه و بدن میزبانی که از طریق پشه به آن منتقل می شود دارد. به طور کلی چرخه زندگی این کرم های انگلی دارای چهار مرحله است که در بدن میزبان آغاز می شود:

• مرحله اول: پشه سیاه با گاز گرفتن انسام انگل میکروفیلاریا را منتقل می کند. این انگل به طرف پوست فرد میزبان حرکت می کند.

• مرحله دوم: هنگامی که این انگل داخل بدن پشه است به لارو تبدیل می شود که این تبدیل حدود دو هفته طول می کشد.

• مرحله سوم: با گزیدن میزبان توسط پشه سیاه لارو به داخل بدن فرد انتقال می یابد. ۶ تا ۱۲ ماه طول می کشد تا لارو در بدن میزبان به کرم بالغ تبدیل شود، که در این فرآیند نودول های برجسته در اطراف کرم بالغ مشاهده می شود.

• مرحله چهارم: این کرم ها می توانند ۱۵ سال در بدن میزبان خود زنده بمانند و در اثر تولید مثل کرم ماده؛ لارو جدید تولید کنند. این کرم با تحریکات و آسیب ها می تواند باعث عوارض خطرناک و گاهی جبران ناپذیر شوند.

 تشخیص انکوسرکیازیس چگونه صورت می گیرد؟

چندین تست برای تشخیص این بیماری وجود دارد. ممکن است پزشک از یک یا چند تست برای تشخیص استفاده کند:

خارج کردن نودول ها

در صورتی که در بدن فرد نودول و یا برجستگی مشاهده شود، پزشک آنها را خارج می کند تا از نظر وجود کرم بررسی شوند.

تست اسنیپ پوستی

متخصص یک قسمتی از پوست را می تراشد، این عمل ممکن است از نواحی مختلف بدن انجام شود. سپس با استفاده از میکروسکوپ از نظر وجود لارو انگل بررسی می شود.

اسلیت لامپ

در این معاینه با استفاده از دستگاهی که باریکه ای از نور را به داخل چشم می فرستد، صورت می گیرد. در این معاینه پزشک می تواند به شکل دقیق چشم را بررسی کند. در صورت وجود هرگونه لارو و یا ضایعه؛ این دستگاه توانایی شناسایی آن را دارد.

تیتر آنتی بادی

با استفاده از نمونه خون و تست آنتی بادی می توان از وجود انگل در بدن مطلع شد. در اثر پروتئین های تولید شده توسط دستگاه ایمنی (آنتی باید)؛ میتوان تشخیص داد که شخص در حال حاضر و یا حتی در گذشته به این کرم آلوده شده یا نه.

آیا بیماری انکوسرکیازیس قابل درمان است؟

در صورت درمان به موقع این بیماری می توان از عوارض جبران ناپذیر پوستی و بینایی ناشی از انکوسرکیازیس جلوگیری کرد:

• برای درمان و از بین بردن لاروها؛ پزشک از آنتی بیوتیکی به نام ایور مکتین ivermectin استفاده می کند.

این دارو توانایی از بین بردن کرم های بالغ را ندارد و فقط از تولید مثل و تکثیر آنها جلوگیری می کند به همین دلیل بیمار باید به صورت منظم؛ هر شش ماه یکبار، به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال دارو دریافت کند که به اندازه طول عمر کرم است.

• برای از بین بردن کرم های بالغ ممکن است از داکسی سایکلین آف لیبل استفاده شود. معنای آف لیبل این است که دارو به منظور استفاده در بیماری و درمان دیگری تولید شده، اما در حال حاضر برای خارج از آن محدوده تعیین شده، استفاده می شود. آنتی بیوتیک از طریق از بین بردن میکروب هایی که کرم از آنها تغذیه می کند، سبب گرسنه ماندن کرم و در نهایت از بین رفتن آن می شود. این دارو توسط FDA تایید نشده اما در کارآزمایی بالینی اثر بخشی خوبی از خود نشان داده است.

• قبل از شروع دوره درمان این بیماری؛ پزشک درخواست آزمایش برای اطمینان از عدم ابتلا کرم دیگری به نام لوا لوا می دهد. این کرم می تواند عوارض شدیدی را در اثر مصرف داروهای درمانی انکوسرکیازیس ایجاد کند.

آیا بیماری انکوسرکیازیس قابل پیشگیری است؟

این بیماری قابل پیشگری است و بهترین راه آن هم در امان ماندن از نیش پشه سیاه است. برای افرادی که در مناطق پرخطر زندگی می کنند و یا به آنجا سفر می کنند؛ توصیه هایی برای مصون ماندن از گزش پشه سیاه ارائه می شود که شامل موارد زیر است:

• با استفاده از لباس های محافظ کاملا دست و پاها را بپوشانید.

• از حشره کش پریمترین برای ضدعفونی کردن لباس ها استفاده کنید و سپس آنها را بپوشید.

• از حشره کش مناسب برای قسمت های در دسترس و بدون پوشش بدن استفاده کنید.

• در جوامع پر خطر با در دسترس قرار دادن ایورمکتین می توان از شیوع این بیماری جلوگیری کرد. در صورتی که مردم ایورمکتین را به مقدار کافی مصرف کنند می توانند، جلوی تکثیر کرم های انگلی را بگیرند و به دنبال این موضوع بیماری انکوسرکیازیس در این مناطق پایان می یابد.