چرا گروه‌های خونی متفاوتی داریم؟

نوع خونی که در رگ‌های شما در گردش است، احتمالاً با نوع خون دوستان و شاید حتی خانواده شما متفاوت است. آگاهی از گروه خونی برای انتقال خون و اهداف پزشکی دیگر مهم است؛ اما چرا انسان‌ها گروه‌های خونی متفاوتی دارند؟

چهار گروه خونی اصلی وجود دارد: A، B، AB و O. هر یک از این گروه‌های خونی با نوع آنتی‌ژن‌هایی تعریف می‌شوند که روی سطح سلول‌های قرمز خون وجود دارند. گروه خونی A روی سلول‌های قرمز خون خود دارای آنتی‌ژن A است، گروه خونی B دارای آنتی‌ژن B است، گروه خونی AB هر دو آنتی‌ژن را دارد و گروه خونی O هیچ‌یک را ندارد. دکتر کلودیا کوهن، مدیر پزشکی بانک خون دانشگاه مینه‌سوتا گفت:

داده‌ها به‌طور محکمی نشان می‌دهند که دلیل اصلی اینکه گروه‌های خونی متفاوتی داریم، مالاریا است. اگر نقشه‌ای از محل انگل مالاریا و گروه خونی O را روی هم بگذاریم، می‌بینیم که با هم مطابقت بالایی دارند.

طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری، مالاریا موجب مرگ‌و‌میر بالایی می‌شود. مالاریا در سال ۲۰۲۰ باعث مرگ ۶۲۷ هزار نفر در سراسر جهان شد. در افرادی که حامل انگل عامل مالاریا هستند، سلول‌های قرمز خون در عروق خونی کوچک تجمع پیدا می‌کنند و مانع از رسیدن خون و اکسیژن به مغز می‌شوند.

اما افراد دارای گروه خونی O از محافظت قابل‌توجهی دربرابر مالاریا برخوردار هستند. برای مثال، مطالعه‌ای که سال ۲۰۰۷ در مجله‌ی PNAS منتشر شد، نشان داد احتمال ابتلا به مالاریای شدید در افراد دارای گروه خونی O نسبت‌ به گروه‌های خونی دیگر ۶۶ درصد کمتر بود.

طبق مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۵ در مجله‌ی Nature Reviews Microbiology منتشر شد، این امر تا حدودی به آن علت است که انگل مالاریا موجب می‌شود پروتئینی به نام RIFIN روی سلول‌های قرمز خون آلوده بیان شود. این پروتئین مانند چسب عمل می‌کند و موجب می‌شود سلول‌های قرمز غیرآلوده اطراف سلول‌های قرمز خون آلوده جمع شوند.

اما براساس مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۵ در مجله‌ی Nature Medicine منتشر شد، درحالی‌که RIFIN به‌طور محکمی به سطح سلول‌های قرمز خون گروه خونی A متصل می‌شود، اتصال ضعیفی با سلول‌های قرمز گروه خونی O ایجاد می‌کند. با‌این‌حال، گروه خونی تنها جنبه از گروه خون فرد نیست که بر خطر مالاریا تأثیر می‌گذارد.

علاوه بر آنتی‌ژن‌هایی که گروه‌های خونی اصلی را تعیین می‌کنند، ۱۵ نوع آنتی‌ژن دیگر وجود دارد که می‌تواند روی سطح سلول‌های قرمز خون وجود داشته باشد. یکی از آن‌ها گروه دافی (Duffy) است.

افرادی که فاقد آنتی‌ژن دافی هستند، دربرابر یکی از دو انگل اصلی مالاریا نسبتاً مقاوم هستند. منفی بودن ازنظر آنتی‌ژن دافی در سراسر آفریقای سیاه، جایی که در آن مالاریا شایع‌تر است، رایج است؛ اما به‌ندرت در سایر نقاط جهان دیده می‌شود.

شواهدی زیادی وجود دارد که چرا جمعیت‌هایی که در مناطق مستعد مالاریا تکامل پیدا کرده‌اند، دارای گروه خونی O هستند، اما به‌خوبی مشخص نیست چرا گروه‌های خونی A، B و AB را می‌توان در نسبت‌های تقریباً بالا در مناطق دیگر پیدا کرد. برخی دانشمندان به ارتباط میان بیماری‌ها و گروه‌های مختلف خونی اشاره می‌کنند.

به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای از سال ۲۰۲۱ در مجله‌ی BioMed Research International نشان داد افراد دارای گروه خونی O بیشتر درمعرض خطر ابتلا به وبا، طاعون، سل و اوریون قرار دارند. طبق نتایج این مطالعه، افراد دارای گروه‌های خونی دیگر با احتمال بیشتری به بیماری‌های دیگر دچار هستند. برای مثال احتمال ابتلا به آبله و عفونت‌های سالمونلا و ای‌کولای در افراد دارای گروه خونی AB بیشتر است.

البته کوهن این ارتباطات را قانع‌کننده نمی‌داند و مخصوصاً آن‌ها را علت این مسئله نمی‌داند که چرا انسان‌ها گروه‌های خونی متفاوتی دارند.

مطالعاتی که تاکنون انجام شده است، رابطه علّی میان گروه خونی و شیوع این بیماری را ثابت نمی‌کنند. علت ارتباطات می‌تواند عوامل دیگری باشد. به همین ترتیب، آن‌ها شواهدی از اینکه گروه‌های خونی موجب محافظت یا حساسیت به بیماری می‌شوند، ارائه نمی‌دهند. کوهن گفت: «مالاریا تنها موردی است که به‌نظر می‌رسد از این فرضیه حمایت می‌کند.»

همچنین مشخص نیست چرا بیشتر مردم پروتئینی به نام رزوس (Rh) را روی سطح سلول‌های قرمز خون خود دارند یعنی Rh مثبت هستند، اما حدود ۱۵ درصد قفقازی‌ها، ۸ درصد سیاه‌پوستان و یک درصد آسیایی‌ها این پروتئین را ندارند و Rh منفی هستند (این همان علامت مثبت و منفی است که پس از گروه خونی می‌آید، مثلاً A مثبت یا B منفی).

در مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۲ در مجله‌ی Human Genetics منتشر شد، پژوهشگران بررسی کردند که آیا Rh مثبت مزیتی دارد که موجب شده است این‌گونه ژنتیکی با وجود اینکه موجب بیماری رزوس می‌شود، در جمعیت حفظ شود. بیماری رزوس وضعیتی است که در آن آنتی‌بادی‌های فرد باردار به سلول‌های قرمز خون کودک حمله می‌کنند. با‌این‌حال، مزیتی پیدا نشد و پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که یا این مزیت‌ها در گذشته تکاملی وجود داشته و دیگر وجود ندارد یا انسان‌ها به علت شانس دو نوع Rh دارند.