هجوم انبوه کوهنوردان به دماوند! | محیط زیست دماوند درحال نابودی است!

محیط زیست دماوند درحال نابودی است

تسهیل شرایط حضور کوهنوردان در جبهه جنوبی دماوند در سال های اخیر باعث شده است بسیاری از افرادی که عملا کوهنورد آماتور محسوب می شوند، بتوانند در فصل تابستان به راحتی به دماوند صعود کنند و این مساله مسبب هجوم انبوه کوهنوردان به دماوند در چند سال گذشته شده است، به نحوی که برآورد می شود سالانه حداقل 30 هزار کوهنورد در مسیر صعود به دماوند بخصوص از جبهه جنوبی حضور پیدا می کنند. هجوم انبوه کوهنوردان به قله دماوند نیز باعث کاهش تاب آوری اکوسیستم این کوهستان شده و آسیب های محیط زیستی فراوانی را برای محیط زیست دماوند بلندترین قله ایران به همراه داشته است که از جمله مهمترین آنها می توان به حجم بالای فضولات انسانی اشاره کرد که هیچ گونه برنامه ریزی برای ساماندهی آنها انجام نشده است.

در سال های اخیر که شرایط برای صعود به  قله دماوند  از جبهه جنوبی آن بخصوص در فصل تابستان تسهیل شده، آسیب های زیست محیطی وارده به  دماوند  که باید به عنوان یک اثر طبیعی ملی توسط سازمان  سازمان محیط زیست  از آن محافظت شود، به شدت افزایش یافته است، زیرا در چند سال گذشته میزان حضور کوهنوردان از تاب آوری اکوسیستم دماوند بیشتر شده و زباله ها و فضولات انسانی ناشی از حضور پرتعداد کوهنوردان در  طبیعت دماوند  چند برابر شده است، اما همزمان با افزایش تعداد کوهنوردان در مسیر دماوند، برنامه مناسبی برای مدیریت پسماند و سایر آسیب های زیست محیطی این مسیر اجرا نشده است.

نقش شهرداری رینه در مدیریت صعود به دماوند

مسیر اصلی صعود به قله دماوند از جبهه جنوبی از کوهستان پارک دماوند در شهر رینه در ارتفاع 2450 متر آغاز می شود. رینه یکی از شهرهای زیرمجموعه شهرستان آمل در استان مازندران است، اما فاصله اندکی با استان تهران دارد و دسترسی به آن از پایتخت چندان دشوار نیست. در همین راستا در فصل تابستان که وضع هوا بهتر است، بخصوص در روزهای پایانی هفته یا ایام تعطیل، کوهنوردان زیادی از تهران و دیگر شهرهای ایران، خودشان را به کوهستان پارک دماوند می رسانند و بعد از پارک کردن خودروهای خود، با استفاده از خودروهایی که  شهرداری رینه  به آنها مجوز داده و زیر نظر  فدراسیون کوهنوردی  فعالیت می کنند، تا منطقه گوسفندسرا در ارتفاع 3020 متر بالا می روند.

شهرداری رینه حدود 15 سال است که کوهستان پارک دماوند را ایجاد کرده است و مدیریت مسیر صعود به دماوند را در کنار فدراسیون کوهنوردی انجام می دهد. درآمد شهرداری رینه از مسیر صعود به دماوند نیز از دریافت پورسانت از پیمانکار پارکینگ، دریافت پورسانت از خودروهایی که مسافران را از پارکینگ تا گوسفندسرا بالا می برند و دریافت پورسانت از دارندگان قاطرهایی که بار کوهنوردان را از گوسفندسرا به بارگاه سوم در ارتفاع 4200 متر حمل می کنند، تامین می شود. خود کمپ بارگاه سوم نیز توسط فدراسیون کوهنوردی ساخته شده و این فدراسیون بابت اقامت در کمپ و خدماتی که به کوهنوردان ارائه می دهد، از آنها هزینه می گیرد.

در این میان مسئولان مدیریت شهری رینه و فدراسیون کوهنوردی تاکید دارند که در طول سال اقدامات زیادی برای جمع آوری زباله ها، آبرسانی به کوهنوردان در گوسفندسرا و بارگاه سوم، اطفای حریق در طبیعت دماوند و کمک به نیروهای هلال احمر برای تسهیل خدمات امداد و نجات مورد نیاز کوهنوردان انجام می دهند، اما فعالان محیط زیست دماوند تاکید دارند که اولا امکانات فدراسیون کوهنوردی و شهرداری رینه برای جمع آوری زباله و فضولات انسانی مسیر صعود به دماوند کافی نیست و ثانیا این دو نهاد که در سال های اخیر درآمد زیادی را از مسیر صعود به دماوند از جبهه جنوبی کسب کرده اند، نتوانسته اند آن چنان که باید و شاید به  محیط زیست دماوند  رسیدگی کنند.

تخمین حضور سالانه حداقل 30 هزار کوهنورد در مسیر دماوند

بسیاری از فعالان محیط زیست دماوند معتقدند با توجه به ارزش های زیست محیطی بالای این قله که اولا تامین کننده منابع آبی بسیاری از مناطق ایران محسوب می شود، ثانیا مراتع ارزشمندی در یال های مختلف آن وجود دارد که هم زیستگاه حیات وحش است و هم دامداران از آن استفاده می کنند و ثالثا آثار طبیعی ارزشمندی نظیر دشت شقایق و غارهای زیبا با قندیل های چندهزار ساله را در خود جای داده است،  صعود به قله دماوند باید مانند سایر کوه های ارزشمند جهان محدود شود و سالانه فقط تعداد مشخصی از افراد اجازه صعود به این قله ارزشمند را داشته باشند.

این در حالی است که برآوردها نشان می دهد در فصل تابستان هر هفته 2500 نفر از سمت رینه در مسیر صعود به دماوند پا می گذارند و این یعنی تابستان هر سال، ارزشمندترین کوه ایران پذیرای بیش از 30 هزار نفر صرفا از جهبه جنوبی است. البته صعود به دماوند از جبهه جنوبی پیش از تابستان یعنی از خردادماه آغاز می شود و اگر آمار صعود به دماوند از هر چهار جبهه در تمام طول سال را در نظر بگیریم، قطعا می تواند گفت آمار حضور کوهنوردان در مسیر صعود به دماوند بیشتر از 30 هزار نفر در است.

البته بخشی از کوهنوردانی که در مسیر صعود به دماوند حضور پیدا می کنند، الزاما نمی توانند به قله صعود کنند، اما حضور آنها در مسیر دماوند قطعا به آسیب های زیست محیطی این کوهستان ارزشمند بخصوص در جبهه جنوبی اضافه می کند. این در حالی است که دماوند، بِرند کوه های ایران محسوب می شود و آمار صعود به آن به دلیل عدم ایجاد محدودیت برای صعود به این قله و ساماندهی نشدن کوهنوردان در مسیر صعود، چندین برابر کوه های مهم کشورهای دیگر است و همین مساله باعث کاهش تاب آوری اکوسیستم دماوند به دلیل حجم بالای حضور انسانی می شود.

باید تعداد کوهنوردان صعودکننده به دماوند محدود شود

در کشورهای مختلف معمولا وقتی یک کوهستان از نظر محیط زیستی و بِرند گردشگری مانند دماوند برایشان ارزش پیدا می کند، محدودیت های زیادی را برای صعود به قله آن کوه در نظر می گیرند؛ به طور مثال، هزینه صعود به قله اورست حداقل 10 هزار دلار است و کوهنوردان حرفه ای از یک تا دو سال قبل برای صعود به این قله ثبت نام می کنند و بعد از صلاحیت سنجی، مجوز صعود به اورست به آنها داده می شود.

اما با توجه به شرایط دشوار اقتصادی ایران و عدم درآمدزایی و حمایت مالی از عمده کوهنوردان ایرانی، فعالان حوزه کوهنوردی با بلیطی شدن صعود به دماوند مانند برخی کوه های مشهور کشورهای دیگر مخالفند و معتقدند اگر برای صدور مجوز صعود به دماوند هزینه بالایی دریافت شود، عملا بسیاری از کوهنوردان حرفه ای قشر متوسط و کم درآمد، از مسیر صعود به دماوند بازمی مانند و در عوض، کوهنوردانی می توانند به دماوند صعود کنند که آماتور، ولی ثروتمند هستند.

بنابراین فعالان حوزه کوهنوردی پیشنهاد می دهند که فدراسیون کوهنوردی فهرستی از کوهنوردان حرفه ای کشور تهیه کند و همه ساله از آنها برای صعود به دماوند ثبت نام کند. بعد هم نوبت صعود به دماوند را قرعه کشی کند و البته صرفا به افرادی اجازه صعود به این قله را بدهد که تجربه فتح چند قله مهم دیگر ایران را داشته اند. به این صورت تعداد کوهنوردان حاضر در مسیر صعود به دماوند محدود می شود و کوهنوردان آماتوری هم که می خواهند به این قله صعود کنند، ابتدا مسیر حرفه ای شدن را با صعود به قله های دیگر طی می کنند.

آلودگی شدید بهداشتی بر اثر رها شدن فضولات انسانی در مسیر دماوند

در شرایط کنونی که مسیر صعود به دماوند محدود نیست، حجم حضور کوهنوردان در جبهه جنوبی به حدی بالا رفته است که دیگر اکوسیستم دماوند تاب حضور این حجم از انسان بخصوص در فصل تابستان را ندارد و همین مساله باعث آسیب های زیست محیطی فراوانی بر طبیعت دماوند شده است؛ از جمله این آسیب ها نیز می توان به بلند شدن گرد و خاک از پاکوب اصلی صعود به دماوند بخصوص در منطقه تپه گوگردی در زمان هایی اشاره کرد که کوهنوردان زیادی برای صعود به دماوند در این مسیر پشت سر یکدیگر صف می بندند و گام برداشتن آنها در مسیر صعود به قله باعث بلند شدن گرد و خاک می شود. این گرد و خاک نیز روی یخچال دره یخار می نشیند و سرعت ذوب این یخچال را بالا می برد؛ اتفاقی که در سال های اخیر باعث وقوع سیل های شدیدی در مناطق گزنک و گزانه شده است.

در این میان اما مشکل مهم دیگر افزایش شدید حجم حضور انسان ها در مسیر صعود به دماوند از جهبه جنوبی، انباشت فضولات انسانی در مسیر صعود به دماوند بخصوص در فصل تابستان است، زیرا عملا هیچ گونه مدیریتی بر فضولات کوهنوردان اعمال نمی شود و به گفته فعالان محیط زیست دماوند، بخش زیادی از فضولات انسانی که در فاصله بارگاه سوم تا قله دماوند ریخته می شود، به دلیل دمای پایین هوا، یخ می زند و در ایام خارج از فصل کوهنوردی، این فضولات با آب برف به سمت پایین هدایت می شود. این اتفاق به صورت مشابه در سرویس بهداشتی بارگاه سوم نیز رخ می دهد و چون در این کمپ چاه حفر نشده است، فضولات انسانی مربوط به این سرویس بهداشتی نیز عملا به منطقه کافردره هدایت می شود.

تمام فضولات انسانی انباشت شده در مسیر صعود به دماوند بخصوص از بارگاه سوم به بالاتر، در طول سال با آب برف و وقوع سیل وارد ملک و مراتع زمین داران اطراف بخصوص در منطقه رینه می شود و نه تنها بروز انواع آلودگی های زیست محیطی در طبیعت این منطقه را به همراه دارد، بلکه باعث تشدید آسیب های بهداشتی و شیوع انواع بیماری ها در منطقه رینه می شود؛ زیرا مراتع منطقه رینه در جبهه جنوبی دماوند نه تنها زیستگاه حیات وحش است، بلکه محل چرای گله های دام اهالی رینه نیز به حساب می آید و بسیاری از دامداران این شهر ناخواسته ناچارند دام های خود را در مراتعی چرا دهند که احتمال وجود انواع آلودگی های زیست محیطی و بهداشتی در آنها وجود دارد.

البته باید توجه داشت که فضولات انسانی می تواند در حجم محدود مانند فضولات قاطرهای حاضر در بارگاه سوم یا گوسفندان مرتع داران دماوند نوعی کود به حساب آید، اما وقتی حجم حضور انسان ها از تاب آوری اکوسیستم دماوند بیشتر می شود، انباشت فضولات انسانی دیگر کود محسوب نمی شود، بلکه یکی از اصلی ترین عوامل تخریب محیط زیست دماوند به حساب می آیند؛ بخصوص که در مسیر صعود به دماوند، از پارکینگ به بالاتر، فقط در منطقه گوسفندسرا و بارگاه سوم سرویس بهداشتی وجود دارد و در طول مسیر هیچ گونه سرویس بهداشتی برای حجم انبوه کوهنوردانی که در فصل تابستان به این قله صعود می کنند، وجود ندارد.

حضور کوهنوردان آماتور؛ عامل اصلی حجم انبوه زباله ها

آنچه در متن و فیلم بالا ذکر شد، براساس مشاهده میدانی خبرنگار رکنا از طبیعت دماوند و اظهارات فعالان محیط زیست دماوند بود که تا کنون بارها در رسانه های مختلف مطرح شده و خبرگزاری رکنا نیز پیش از این در گزارشی با عنوان «کوهنوردان دماوند را نابود کرده اند» در تاریخ 30 تیر 1400 به آن پرداخته بود.

مجموع این مسائل نشان می دهد که اولا محدود شدن صعود به دماوند نیاز به وضع قوانین و مقررات ویژه ای دارد که ورود مجلس شورای اسلامی را می طلبد و ثانیا  سازمان منابع طبیعی  به عنوان متولی بخش عمده ای از عرصه های کوهستان دماوند و همچنین سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مسئول حفاظت از اثر طبیعی ملی دماوند باید بیش از پیش به حفظ محیط زیست دماوند توجه داشته باشند و به وظیفه خود در این زمینه عمل کنند. البته شکی نیست که فدراسیون کوهنوردی مسئولیت اصلی ساماندهی مسیر صعود به دماوند را برعهده دارد و شهرداری رینه نیز که در سال های اخیر نقش مهمی در مدیریت پسماندهای فاصله بین پارکینگ تا بارگاه سوم ایفا کرده، باید بیش از پیش به وظیفه خود در این زمینه عمل کند تا حجم زباله ها و بخصوص فضولات انسانی جمع شده در مسیر دماوند کاهش یابد.

این مسائل را با رضا حاجی پور، نماینده مردم آمل در مجلس در میان گذاشتیم و او نیز در پاسخ به رکنا گفت: متاسفانه افزایش محسوس حجم حضور کوهنوردان در مسیر دماوند در سال های اخیر، باعث افزایش حجم زباله ها در طبیعت دماوند شده است. ریشه اصلی این مساله، عدم رعایت ضوابط بهداشتی و محیط زیستی توسط بسیاری از کوهنوردانی است که با تسهیل شرایط صعود به دماوند در چند سال گذشته توانسته اند به این قله راه پیدا کنند. این افراد عملا کوهنوردان آماتوری هستند که اصول حفاظت از کوهستان را نمی دانند و با بی مبالاتی، زباله های خود را در مسیر دماوند رها می کنند و حاضر نیستند با یک کیسه پلاستیکی، زباله های خود را از بالای کوه به پایین بیاورند.

وی افزود: بخش عمده زباله هایی که در مسیر دماوند ریخته می شود، مربوط به مناطقی است که امکان حضور خودروی حمل زباله در آن وجود ندارد و نیروهای شهرداری رینه به همراه دوستداران محیط زیست منطقه همت می کنند و هر از گاهی به جمع آوری این زباله ها می پردازند. اما با توجه به اهمیت محیط زیستی دماوند، سازمان های حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی و البته فدراسیون کوهنوردی که متولی اصلی صعود کوهنوردان به دماوند است، باید به این مساله ورود کنند و مکانیزمی را برای جمع آوری مداوم زباله ها از مسیر صعود به دماوند از جبهه جنوبی ایجاد کنند.

بی توجهی فدراسیون کوهنوردی به ساماندهی حضور کوهنوردان

حاجی پور در پاسخ به سوال رکنا درباره نقش گرد و خاک حاصل از گام برداشتن تعداد زیادی از کوهنوردان در آب شدن یخچال های دماوند و وقوع سیل در مناطقی از جبهه جنوبی این کوهستان در سال های اخیر توضیح داد: یخچال های دماوند معمولا هر سال در فصل گرما آب می شود و به صورت رواناب در جبهه جنوبی جاری می شود. اما در سال های اخیر به دلیل افزایش شدید دمای هوا، سرعت آب شدن یخچال های جبهه جنوبی دماوند افزایش پیدا کرده و همین مساله به تشدید وقوع سیل در این منطقه دامن زده است. بنابراین نمی توان الزاما افزایش حضور کوهنوردان در مسیر دماوند را عامل بیشتر شدن سیل در منطقه دانست، اگرچه محدود نشدن حضور کوهنوردان در دماوند، آسیب های محیط زیستی زیادی را بر جای گذاشته است که قابل چشم پوشی نیست.

نماینده مردم آمل در مجلس ادامه داد: با توجه به آسیب های فراوان ناشی از حضور بالای کوهنوردان در مسیر دماوند و با توجه به این نکته که فدراسیون کوهنوردی متولی صعود کوهنوردان به دماوند به حساب می آید،  وزارت ورزش  باید به مساله ورود کند و از این فدراسیون بخواهد که برای فصل آینده کوهنوردی در دماوند، به نحوی به ساماندهی کوهنوردان بپردازد که دیگر هر کسی نتواند بدون حساب و کتاب به جبهه جنوبی دماوند بیاید و به این قله صعود کند؛ چون علاوه بر معضلات محیط زیستی ناشی از حضور کوهنوردان آماتور در مسیر دماوند، بخش زیادی از حوادث تلخی که در ماه های اخیر برای کوهنوردان رخ داده، مربوط به همین افراد غیرحرفه ای بوده است.

وی در ادامه تاکید کرد: با وجود این که فدراسیون کوهنوردی متولی صعود به دماوند محسوب می شود، اما این فدراسیون اولا به وظایف خود برای ساماندهی صعود کوهنوردان به این قله به درستی عملا نکرده است و ثانیا تیم هایی را تشکیل نداده است که در صورت آسیب دیدن کوهنوردان به امداد و نجات مصدومان بپردازند یا تمام کوهنوردان را به گونه ای راهنمایی کنند که مسیر اصلی صعود به دماوند را گم نکنند. این در حالی است که در شرایط کنونی، کوهنوردان به دلیل کمبود ارائه خدمات لازم توسط فدراسیون کوهنوردی، دچار چالش هایی در مسیر صعود به دماوند می شوند که بعضا بسیار خطرناک است.

باید برای جمع آوری اصولی فضولات انسانی برنامه ریزی شود

حاجی پور در پاسخ به سوال دیگر رکنا درباره آلودگی های محیط زیستی و بهداشتی ناشی از انباشت فضولات انسانی در مسیر دماوند و ورود این آلودگی ها به رواناب های جبهه جنوبی گفت: حجم بالای فضولات انسانی جمع آوری نشده در طبیعت دماوند غیرقابل انکار است، اما مشخص نیست که الزاما این فضولات به همراه آب برف وارد آب های سطحی منطقه می شود یا خیر. این موضوعی است که باید بررسی های علمی بیشتری درباره آن صورت گیرد تا مشخص شود فضولات انسانی چه آلودگی ها و آسیب هایی را برای طبیعت و مردم این منطقه به همراه دارد.

وی در ادامه تاکید کرد: جمع آوری اصولی فضولات انسانی در مسیر صعود به دماوند اقدام دشواری نیست و ما از فدراسیون کوهنوردی و شهرداری رینه می خواهیم که از درآمدهای حاصل از صعود افراد مختلف به دماوند به احداث تعداد بیشتر سرویس بهداشتی در مسیر صعود به دماوند و قرار دادن مخازن بزرگ جمع آوری فضولات در این مسیر بپردازند تا در آینده کمتر شاهد ریخته شدن فضولات انسانی به دل کوهستان و آلودگی های محیط زیستی و بهداشتی ناشی از آن باشیم.

لزوم ورود وزارت ورزش به آسیب های محیط زیستی دماوند

نماینده مردم آمل در مجلس با تاکید بر لزوم ورود وزارت ورزش به آسیب های زیست محیطی صعود به دماوند عنوان کرد: فدراسیون کوهنوردی ایران از سال ها قبل یک ساختمان نیمه کاره را در مسیر صعود به دماوند احداث کرده و وعده های زیادی را برای رسیدگی به محیط زیست دماوند و ساماندهی حضور کوهنوردان در مسیر صعود به این قله ارائه کرده است. اما متاسفانه این وعده ها هنوز عملیاتی نشده و ساختمان مربوطه نیز که قرار بود نقش مهمی در ارائه خدمات مناسب به کوهنوردان و حفاظت از محیط زیست دماوند داشته باشد، تکمیل نشده است. در چنین شرایطی حتما وزارت ورزش باید به مساله ورود کند و بررسی کند چرا این وعده ها به نتیجه نرسیده است.

حاجی پور ادامه داد: فدراسیون کوهنوردی باید مسیر صعود به دماوند را به تمام امکانات لازم برای ساماندهی حضور کوهنوردان در این مسیر، جمع آوری زباله ها و فضولات انسانی و ارائه خدمات لازم به کوهنوردان مجهز کند. در این زمینه اگر کمبود اعتبارات و تجهیزات در فدراسیون کوهنوردی وجود دارد، وزارت ورزش باید مساله را بررسی کند و با جزئیات کامل به مجلس اعلام کند که چه مقدار اعتبار برای خرید تجهیزات لازم جهت بهبود وضعیت کوهنوردی و محیط زیست دماوند مورد نیاز است تا این اعتبارات در مجلس تصویب شود.

وی در پایان تصریح کرد: با وجود این که متولی ساماندهی حضور کوهنوردان در مسیر دماوند، فدراسیون کوهنوردی است، ولی با توجه به ارزش های محیط زیستی قله دماوند، ما از سازمان های محیط زیست و منابع طبیعی نیز انتظار داریم نقش پررنگ تری را در حفاظت از طبیعت دماوند ایفا کنند. البته از کوهنوردان نیز می خواهیم تا زمان بهبود وضعیت رسیدگی به دماوند، خودشان بیشتر حواسشان به بلندترین و مهمترین قله ایران باشد و حتما زباله های خود را با خودشان به پایین کوه برگردانند.