راه مقابله با سیلاب های گل آلود ویرانگر چیست؟

عادل جلیلی، رییس سابق موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور: مطلب خیلی مهم در ارتباط سیل‌های با فرسایش خاکی بالا که در نتیجه بجای آب حامل گل و لای است، بی‌توجهی وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی به سیستم طبیعی هیدرولوژی در حوضه‌ها و زیر حوضه‌های آبی است. اخیرا مد شده است به خاطر تفکر مهندسی و سازه‌ای حاکم در وزارت نیرو موضوع لایروبی رودخانه تبدیل به از بین بردن اکوسیستم های ماندابی در حریم رودخانه‌ها و آبراهه‌ها شده است.

عادل جلیلی، رییس سابق موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور: سیلاب پهنه‌های وسیعی از کشور را درگیر کرده است. تا زمانی که رویکرد حفاظتی، محور مدیریت عرصه های طبیعی کشور نباشد، پدیده سیلاب گل آلود پدیده همگانی و همیشگی در این کشور خواهد بود. یکی از خروجی های تغییر اقلیم افزایش وقوع و شدت سیلاب و غیرقابل پیش‌بینی بودن آن است. این پدیده اجتناب ناپذیر است، ولی مهم نحوه سازگاری با این پدیده است. اعمال مدیریت حفاظتی در رویشگاه‌های طبیعی در راستای حفظ پوشش طبیعی و نه خرج بودجه در کارهای سازه‌ای در عمق دره‌ها و دوم مدیریت حفاظتی در دیم‌زارهای کشور -که متاسفانه در کنار مراتع فقیر و تخریب شده، دیمزارها مرکز فرسایش آبی خاک است- امری ضروری است.گل و لای موجود در سیلاب از همین مزارع به‌وجود می‌آید. خوشبختانه موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به راهبرد مناسب و علمی برای کنترل فرسایش در دیم‌زارها رسیده است که اگر وزارت جهاد کشاورزی به این راهبرد توجه کند، قدم های بزرگی برداشته خواهد شد. در راستای کاهش خاک‌ورزی در این اراضی‌ و ایجاد پوشش دایمی در آنها که هم در راستای اقتصاد روستاییان و بهره‌برداران باشد و زمینه مشارکت آنها را فراهم کند و هم شرایط نزدیک به طبیعت را ایجاد کند و مانع فرسایش شود، کاشت گونه‌های اصلاح شده، سازگار، بومی و پرمحصول و چند ساله مرتعی برای تولید علوفه و گیاهان دارویی توصیه می‌شود. در موسسه هم در بخش‌های مرتع و گیاهان دارویی ده‌ها گونه و رقم با استفاده از ظرفیت ژنتیکی گونه‌های بومی و خصوصا انحصاری کشور به جمعیت‌های مختلف کار شده و آماده معرفی و آزاد سازی است.

جالب توجه است از مجموع ۱۱/۷ میلیون هکتار اراضی دیم تخریب شده، فقط ۳/۸ هکتار آن دارای شرایط پایدار برای زراعت محصولات استراتژیک مثل گندم هستند. یعنی شیب زیر ۸ درصد دارند بارندگی منطقه بالای ۳۰۰ میلی متر است. بقیه این اراضی یا با داشتن بارندگی زیر ۳۰۰ میلی متر جزو دیم‌رازهای کم بازده طبقه‌بندی می‌شوند و یا عرصه‌هایی هستند که علیرغم داشتن باران مناسب، دارای شیب تند بوده و مناسب کشت گیاهان یکساله نیستند.

مطلب خیلی مهم دیگر نیز در ارتباط سیل‌های با فرسایش خاکی بالا که در نتیجه بجای آب حامل گل و لای است، بی‌توجهی وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی به سیستم طبیعی هیدرولوژی در حوضه‌ها و زیر حوضه‌های آبی است. اخیرا مد شده است به خاطر تفکر مهندسی و سازه‌ای حاکم در وزارت نیرو موضوع لایروبی رودخانه تبدیل به از بین بردن اکوسیستم های ماندابی در حریم رودخانه‌ها و آبراهه‌ها شده است. این روند باعث شده است بیدزارها، نیزارها ، پده‌زارها و گزسستان‌های حاشیه رودخانه‌ها از بین برود، در حالی‌که این پوشش‌ها اولا سرعت سیل را کنترل می‌کنند و دوم گل و لای را در حریم رودخانه تثبیت می‌کنند. علاوه بر تخریب حاشیه رودخانه‌ها توسط وزارت نیرو باید مسئله بهم خوردن اکوسیستم و رویشگاه‌ها به‌وسیله بخش معدن و سایر زیر ساخت نیز اضافه شود‌. نادیده گرفتن حریم رودخانه خود مزید بر علت است نمونه‌اش بلایی است که بر سر مسیل‌ها و رودخانه در شهر تهران و کرج آمده است‌.