مهم‌ترین نشانه لخته شدن خون
لخته شدن خون، یک فرآیند ضروری است که در هنگام جراحت و آسیب‌دیدگی از خونریزی شدید جلوگیری می‌کند.
لخته شدن خون همیشه برای بدن سودمند نیست و حتی گاهی اوقات می‌تواند خطرناک باشد. اگر لختهی خون در داخل عروق تشکیل شود، به دلیل کاهش جریان خون از رسیدن اکسیژن به قلب، مغز و ریه‌ها جلوگیری کرده و به حملهی قلبی یا سکته‌ی مغزی منجر می‌شود. به همین دلیل است که آشنایی با علائم لخته شدن خون در عروق ضروری است.
چاقی، سیگار کشیدن، بی‌تحرکی، مصرف بعضی از داروها و… احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهند. با این حال، ممکن است شما هیچ کدام از این عوامل خطر را نداشته باشید، اما به این مشکل مبتلا شوید. تأثیر لختهی خون روی افراد مختلف متفاوت است، با این حال معمولاً در همه‌ی افراد علائم مشخصی را ایجاد می‌کند. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به معرفی رایج‌ترین علائم هشداردهندهی لخته شدن خون در عروق می‌پردازیم. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
لختهی خون چیست؟
لختهی خون، توده‌ای از خون است که از حالت مایع به حالت ژل مانند یا نیمه جامد در می‌آید. می‌توان عروق خونی را به‌عنوان جاده‌ها یا بزرگراه‌های بدن تعریف کرد که خون از آن‌ها برای حرکت از قلب به سوی سایر نقاط بدن استفاده می‌کند. بهطور کلی، سه نوع رگ در بدن وجود دارد:
- سرخرگ‌ها یا شریان‌ها که خون را از قلب دور می‌کنند.
- سیاهرگ‌ها یا وریدها که خون را به قلب برمی‌گردانند.
- مویرگ‌ها که شریان‌ها و وریدها را به هم متصل می‌کنند.
لخته شدن خون، یک فرآیند ضروری است که در هنگام جراحت و آسیب‌دیدگی از خونریزی شدید جلوگیری می‌کند. اما وقتی در داخل یکی از عروق تشکیل می‌شود، ممکن است خودبه‌خود حل نشده و با مسدود کردن رگ باعث کاهش یا قطع جریان خون شود. درنتیجه، خون و اکسیژن کافی در اختیار اندام‌های حیاتی بدن قرار نمی‌گیرد.
لختهی خون وریدی
لخته‌های خون می‌توانند در هر نقطه از ۶۰ هزار مایل رگی که در بدن وجود دارد ایجاد شوند، اما به احتمال زیاد در وریدها تشکیل میشوند (لختهی خون وریدی). رایج‌ترین انواع لخته‌های خون وریدی عبارتند از:
- ترومبوز ورید عمقی (DVT): ترومبوز ورید عمقی اغلب در پاها و در وریدهای عمیق بدن رخ می‌دهد، اما احتمال وقوع آن در بازوها، لگن، ریه‌ها و مغز هم وجود دارد. ترومبوز به لخته‌هایی گفته می‌شود که در جای خود باقی مانده و مانع عبور جریان خون از داخل عروق میشوند.
- آمبولی ریه (PE): اگر DVT حرکت کرده و به ریه‌های شما برود، می‌تواند آمبولی ریه ایجاد کند. آمبولی‌ها، لخته‌های خونی هستند که حرکت کرده و به سایر قسمت‌های بدن می‌روند.
لختهی خون شریانی
خوشبختانه، تشکیل لختهی خون در داخل شریان‌ها از شیوع کمتری برخوردار است. لخته‌های شریانی زمانی ایجاد میشوند که لختهی خون باعث مسدود شدن شریان‌ها شود. مهم‌ترین علائم لخته شدن خون در شریان‌ها عبارتند از:
- احساس سرما در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- کاهش نبض در بازو یا پا
- فلج شدن یا حرکت نکردن ناحیه‌ی آسیب‌دیده
- درد
- رنگ‌پریدگی بازو یا پا
- ضعف
- وجود تاول روی پوست و اطراف شریان آسیب‌دیده
- زخم‌های پوستی
- تغییر رنگ یا آسیب پوست در اطراف شریانی که خون درون آن لخته شده است
ایجاد این نوع لخته‌ها می‌تواند از رسیدن اکسیژن به قلب یا مغز جلوگیری کرده و به بروز حملهی قلبی یا سکته‌ی مغزی منجر شود. حملهی قلبی با درد قفسه‌ی سینه، سبکی سر، تنگی نفس، درد بازو، گردن، پشت یا فک، تعریق، حالت تهوع و تپش قلب مشخص می‌شود و سکته‌ی مغزی با علائمی مثل فلج شدن، بی‌حسی یا ضعف بازو، پا یا صورت به‌خصوص در یک طرف بدن، لکنت زبان، گیجی، مشکلات بینایی، مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل، سرگیجه، سردرد شدید و ناگهانی، تشنج و حالت تهوع یا استفراغ همراه است.
علائم لخته شدن خون در وریدها چیست؟
ممکن است تشخیص علائم اولیه‌ی لخته شدن خون در داخل عروق سخت باشد. چراکه افراد مختلف می‌توانند علائم متفاوتی را تجربه کنند. این مشکل در بعضی از افراد بدون علامت است و در بعضی دیگر علائم شدیدی را ایجاد می‌کند. با این حال، علائم و نشانه‌های رایجی وجود دارد که باید از آن‌ها آگاه بود.
علائم ترومبوز ورید عمقی
DVT می‌تواند در پاها یا بازوها رخ دهد. شایع‌ترین علائم لخته شدن خون در پاها عبارتند از:
۱. تورم
معمولاً بیشتر افراد، به‌خصوص در اواخر روز، درجاتی از ورم پا را تجربه می‌کنند. معمولاً این نوع تورم نگران‌کننده نیست، اما اگر با علائم زیر همراه باشد باید به آن توجه کرد:
- بهطور ناگهانی ایجاد شده یا شدیدتر از حد معمول است.
- در طول روز باقی مانده و برطرف نمی‌شود.
- با بالا نگه داشتن پاها بهبود پیدا نمی‌کند.
۲. درد ساق پا
درد ساق پا می‌تواند نشانه‌ی لخته شدن خون در عروق پا باشد. اما اگر درد فقط چند ثانیه طول بکشد و عود نکند، احتمالاً به لخته شدن خون مربوط نیست. به گفته‌ی متخصصان، علائم لخته شدن خون به‌سرعت ظاهر نشده و از بین نمی‌روند. به عبارت دیگر، آن‌ها برای مدتی باقی می‌مانند.
۳. تغییرات ورید واریسی
به وریدهایی که به دلیل ضعیف شدن دیواره‌ی عروق بهطور غیرطبیعی گشاد میشوند، وریدهای واریسی می‌گویند. این نوع وریدها به صورت دسته‌ای از عروق آبی یا ارغوانی دیده میشوند. اگر دارای وریدهای واریسی هستید، علائم هشداردهندهی ترومبوز ورید عمقی عبارتند از:
- سیاهرگی که وقتی دراز می‌کشید یا پایتان را بالا می‌آورید، بیرون زده و صاف نمی‌شود. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ی تشکیل لخته‌های سطحی یا کوچک در داخل ورید واریسی باشد.
- رگی که بهطور ناگهانی سفت می‌شود.
- حساس و قرمز شدن پوست اطراف ورید واریسی.
علائم لخته شدن خون در بازو شبیه‌ی پا است، اما غالباً تورم آن محسوس‌تر است. همچنین ممکن است به دلیل احتقان ناشی از لخته شدن خون، رنگ دست کمی ارغوانی به نظر برسد.
بهطور کلی، علائم ترومبوز ورید عمقی به اندازه‌ی لختهی خون بستگی دارد. به همین دلیل، احتمال دارد هیچ علامتی نداشته باشید یا فقط ساق پایتان کمی ورم کند. اگر لختهی خون بزرگ باشد، ممکن است کل ساق پای شما دچار درد و تورم شود.
معمولاً در هر دو پا یا هر دو بازو بهطور همزمان لختهی خون تشکیل نمی‌شود. اگر علائم فقط در یک پا یا یک بازو مشاهده شود، احتمال اینکه علت آن لخته شدن خون در عروق باشد، افزایش پیدا می‌کند.
علائم آمبولی ریه
غالباً علائم آمبولی ریه به موارد زیر بستگی دارد:
- اندازه‌ی لختهی خون
- سن شما
- وضعیت سلامت عمومی شما
از رایج‌ترین علائم وجود لختهی خون در ریه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تنگی نفس
تنگی نفسی که به تازگی ایجاد شده و با آنچه که قبلاً تجربه کرده‌اید متفاوت است، می‌تواند علامت لخته شدن خون در ریه‌های شما باشد، به‌خصوص اگر این احساس ادامه داشته باشد.
اگر لختهی خون در ریه‌ها وجود داشته باشد، بعد از کمی فعالیت دچار تنگی نفس یا نفس نفس زدن می‌شوید و این مشکل برای چند ساعت یا حتی چند روز ادامه پیدا می‌کند. در صورتی که تنگی نفس بعد از یک ثانیه برطرف شود، احتمالاً بروز آن به لخته شدن خون مربوط نیست.
۲. درد قفسه‌ی سینه
درد قفسه‌ی سینه هم می‌تواند نشانه‌ی مشکل قلبی باشد و هم می‌تواند از وجود لختهی خون در عروق خبر دهد. ممکن است درد قفسه‌ی سینه بهطور مداوم ادامه داشته باشد یا زمانی که نفس عمیق می‌کشید، احساس شود یا در ناحیه‌ی قفسه‌ی سینه از جلوی بدن شروع شده و به پشت بدن منتقل شود. همچنین احتمال دارد به مدت طولانی در قفسه‌ی سینه‌ی خود احساس سنگینی یا فشار داشته باشید. اگر این مشکل زودگذر است، برطرف می‌شود و دوباره عود نمی‌کند، احتمالاً به لخته شدن خون مربوط نیست.
۳. سرفه‌ی خونی
از سایر علائم لخته شدن خون در عروق ریه می‌توان به سرفه‌ی خونی یا خلط سینه‌ای اشاره کرد که بیش از یک رگه خون در آن وجود دارد. در این بیماری، میزان خونی که با سرفه کردن خارج می‌شود زیاد بوده و در حد قاشق چایخوری یا قاشق غذاخوری است.
علت لخته شدن خون در عروق چیست؟
عوامل مختلفی باعث لخته شدن خون در داخل عروق میشوند. لخته‌های شریانی توسط تکه‌هایی از پلاک، متشکل از رسوبات چربی یا مواد معدنی، ایجاد میشوند و می‌توانند جریان خون را مسدود کنند. عواملی که باعث لخته شدن خون در وریدها میشوند، عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی ناحیه‌ای که لخته در آنجا تشکیل می‌شود
- بی‌تحرکی
- شکستگی استخوان
- اختلالات ارثی یا ژنتیکی که روی نحوه‌ی لخته شدن خون تأثیر می‌گذارند
- چاقی
- اختلالات خودایمنی
- بعضی از داروها، مانند داروهای کنترل بارداری یا هورمون‌درمانی
عوامل خطر
بعضی عوامل احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهند. بستری شدن در بیمارستان، به‌خصوص زمانی که خیلی طول بکشد یا به یک عمل جراحی بزرگ مربوط باشد، خطر بروز این مشکل را افزایش می‌دهد. سایر عوامل خطر عبارتند از:
- سن، به خصوص اگر سن شما بیش از ۶۵ سال باشد
- سفر طولانی که مجبور باشید طی آن بیش از چهار ساعت بنشینید
- استراحت در رختخواب یا بی‌تحرکی برای مدت طولانی
- چاقی
- بارداری
- سابقه‌ی خانوادگی لخته شدن خون
- سیگار کشیدن
- سرطان
- بعضی از قرص‌های ضدبارداری
آیا کودکان هم به این مشکل مبتلا میشوند؟
در کودکان هم ممکن است لختهی خون در داخل عروق تشکیل شود، به‌خصوص کودکانی که در بیمارستان بستری هستند. بهطور کلی، به ازای هر ۱۰ هزار کودک در یک نفر آن‌ها لختهی خون تشکیل می‌شود، در حالی که شیوع این مشکل در بین کودکان بستری شده در بیمارستان بیشتر بوده و یک نفر به ازای هر ۲۰۰ کودک است.
در کودکان بستری، کم‌تحرکی به دلیل بیماری یا جراحت مهم‌ترین علت لخته شدن خون است. با این حال، بعضی از کودکان در بدو تولد با اختلالات مادرزادی یا ژنتیکی مواجه میشوند و به همین دلیل خون در عروق آن‌ها لخته می‌شود. از شایع‌ترین علل لخته شدن خون در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش جریان خون
- آسیب‌دیدگی وریدها توسط کاتترهای داخل وریدی
- بیماری‌های ارثی مانند ترومبوفیلی ژنتیکی (Genetic Thrombophilia)
- ساختار غیرطبیعی عروق خونی، مانند سندرم مای-ترنر (May-Thurner Syndrome) و سندرم پاژه-اسکروتر (Paget-Schroetter Syndrome)
- مصرف بعضی از داروها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسته به اینکه به آمبولی ریه مشکوک باشید یا ترومبوز ورید عمقی، اقداماتی که باید انجام دهید می‌تواند متفاوت باشد.
آمبولی ریه
در بعضی از موارد، آمبولی ریه خطرناک است. بنابراین، در صورت مشاهده‌ی علائم هشداردهندهی آن باید برای ارزیابی پزشکی به اورژانس مراجعه کرده و در همان روز اسکن ریه انجام دهید.
ترومبوز ورید عمقی
اگر علائم شما بیش از یک یا دو روز باقی ماند و بدتر شد، با پزشک خود تماس بگیرید تا به شما در تصمیم‌گیری برای مراحل بعدی کمک کند. اگر به پزشک‌تان دسترسی ندارید، به اورژانس مراجعه کنید.
محل لخته شدن خون مهم است. به‌عنوان مثال، لخته شدن خون در قسمت‌های مختلف ساق پا نسبت به سایر نقاط بدن نگران‌کننده‌تر است. اگر لختهی خون در ساق پا تشکیل شود، احتمالاً پزشک هر چند هفته یکبار وضعیت آن را با اسکن اولتراسوند بررسی می‌کند. چنانچه لختهی خون در وضعیت خطرناک قرار داشته باشد، غالباً پزشکان ظرف ۲۴ ساعت یک رقیق‌کننده‌ی خون تجویز می‌کنند.
کلام پایانی
گاهی اوقات، لخته شدن خون در عروق بدون علامت است. با این حال در بعضی از افراد باعث تورم، تنگی نفس و درد قفسه‌ی سینه می‌شود. اگر فکر می‌کنید ممکن است لختهی خون داشته باشید، باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید تا علائم شما بررسی و اقدامات لازم انجام شود.
معمولاً علائمی که بهطور ناگهانی ظاهر میشوند، نگران‌کننده هستند. اگر بهطور ناگهانی دچار تنگی نفس شدید، در دیدن یا صحبت کردن مشکل پیدا کردید یا در ناحیه‌ی قفسه‌ی سینه احساس فشار کردید، بلافاصله با شماره‌ی ۱۱۵ تماس بگیرید یا به اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید.
درمان لخته شدن خون در داخل عروق به محل قرارگیری لخته بستگی دارد، اما معمولاً برای رفع آن از دارو استفاده می‌شود. این داروها باعث حل شدن لختهی خون میشوند یا از بزرگ‌تر شدن آن و تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند.
