چرا تعطیلات برای مغز مفید است؟

مطالعات علمی نشان می‌دهند که انتظار برای پاداش در آینده می‌تواند حتی بیشتر از خود پاداش باشد. این به لطف یک مولکول کوچک به نام «دوپامین» است.

آیا واقعا تعطیلات ضروری است؟ چه نیازی به آن داریم؟ و مهم‌تر از همه آن که گذراندن چند روز بیکاری چه فایده‌ای دارد؟ استراحت انعطاف‌پذیری شناختی را بهبود می‌بخشد اگرچه ممکن است تعجب‌آور به نظر برسد، اما پژوهش‌های علمی اندکی وجود دارند که مزایای مستقیم تعطیلات را بر مغز ما بررسی می‌کنند. آن چه به نظر می‌رسد تایید شده این است که تعطیلات ضروری هستند. این نتیجه‌ای بود که در سال ۲۰۱۶ میلادی با مطالعه بر روی ۴۶ نفر از کارکنان یک شرکت هلندی صورت گرفت.

از این شرکت کنندگان خواسته شد تا در آزمونی شرکت کنند که در آن اشیاء (مثلا چکش) به آنان داده شود و بیش‌ترین تعداد استفاده در کمترین زمان مورد ارزیابی قرار گیرد. آنچه مشاهده شد این بود که پس از دو تا سه هفته تعطیلات کارگران انعطاف‌پذیری شناختی بیشتری داشتند. به عبارت دیگر، آنان توانستند در مقایسه با نتایجی که چند هفته پیش از تعطیلات به دست آمده بودند استفاده بیش‌تری از اشیا داشته باشند.

اکثر مطالعات موافق این موضوع هستند که از دیدگاه بیولوژیکی، یکی از دلایل اصلی افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و به طور کلی مزایای تعطیلات، کاهش استرس است. همه ما قبول داریم که کار باعث ایجاد استرس می‌شود. با این وجود، در اینجا باید یک نکته کوچک را در نظر گیریم: استرس به خودی خود بد نیست. زمانی که این اتفاق در موارد یکباره رخ می‌دهد معمولا حتی سودمند است، زیرا سازوکار‌هایی را فعال می‌کند که به ما کمک می‌کنند تا کار‌های روزانه‌مان را انجام دهیم مانند رسیدن به یک ضرب‌الاجل. استرس دیگر استرسی که برای همه معنایی منفی دارد «استرس مزمن» است. این مورد زمانی رخ می‌دهد که استرس در طول زمان طولانی شود یا به دلیل این که تحت فشار دائمی هستیم یا به دلیل موقعیت‌هایی که نمی‌توانیم حل کنیم رخ می‌دهد و باعث خستگی، سطوح بالاتر اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبانیت می‌شود. بله، این نوع استرس قطعا بد است.

مهم‌ترین کاری که یک تعطیلات خوب می‌تواند برای سلامت روان ما انجام دهد کاهش سطح استرس مزمن است. با داشتن زمان برای استراحت، مغز ما قادر خواهد بود حداقل به طور موقت اثرات منفی ناشی از استرس را معکوس کند. نکته کلیدی اینجاست: برای اینکه تعطیلات واقعا موثر باشد باید اطمینان حاصل کنیم که واقعا ما را از استرس کار رها می‌کند یعنی باید از تلاش برای اتمام کار‌های معلق، پاسخ دادن به ایمیل‌ها و کار‌های مشابه خودداری کنیم. هم چنین، مهم است که اطمینان حاصل کنیم تعطیلات ما منجر به موقعیت‌های استرس زای جدید مانند صف‌های بی‌پایان یا گذراندن اوقات طولانی مدت با خویشاوندان نمی‌شود.

کلید دیگر لذت بردن از انتظار است. چرا ما پیش از گذراندن تعطیلات خوشحال هستیم؟ چند پاراگراف قبل به دوپامین اشاره کردیم که توسط نورون‌ها در یک جفت ناحیه مغزی به نام سابستنشیا نیگرا (در لاتین به معنی «ماده سیاه» که به دلیل رنگ تیره آن در زیر میکروسکوپ به این نام خوانده می‌شود) و ناحیه تگمنتال شکمی (واقع در مرکز مغز ما کم و بیش پشت گوش) تولید می‌شود. هر دو ناحیه که در انسان بین ۴۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار نورون را دارا می‌باشند آکسون‌ها را به مناطق متعددی از مغز ارسال می‌کنند و از طریق آزاد شدن دوپامین نقش کلیدی در احساس خوشایندی دارند که توسط چیز‌های تازه و پاداش ایجاد می‌شود. بنابراین، دانستن اینکه تعطیلات نزدیک است سطح دوپامین را در مغز ما افزایش می‌دهد و این احساس لذت را به ما می‌دهد.

به همین دلیل، بهترین تعطیلات آن دسته از تعطیلاتی هستند که در آن با چیز‌های جدیدی مانند بازدید از مکان‌های مختلف و پاداش‌ها مانند آن بشقاب غذا‌های دریایی که در تمام سال منتظر آن بوده‌ایم قرار می‌گیریم. البته پاداش دهنده کاملا ذهنی است و آن چه برای یک فرد لذت بخش به نظر می‌رسد می‌تواند برای دیگران باعث ایجاد استرس شود.

تاثیر استرس مزمن

مشخص شده که استرس مزمن می‌تواند تعداد گیرنده‌های دوپامین را در نواحی دریافت کننده آن تغییر دهد. هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد اغلب رفتار‌های مرتبط با افسردگی ایجاد می‌شود. بنابراین، تعطیلاتی که ما را از استرس رها می‌کند به تعادل مجدد سیستم دوپامینرژیک کمک می‌کند. چیزی که هنوز کاملا مشخص نیست این است که آیا گرفتن مرخصی طولانی مدت بهتر از تعطیلات در فواصل زمانی و دوره‌های کوتاه‌تر است یا خیر.