فساد پذیر ترین غذاها را بشناسیم | غذای مانده تا چه زمانی خوردنی است
اصول نگهداری غذا و اینکه تا چه زمانی غذا قابل استفاده است را در این مطلب میخوانید
تا اینکه یک روز در روزنامه خبری خواندم که حسابی مرا ترساند: بروز بیحالی و تهوع از عواقب مصرف غذای مانده است و علاوه بر این مصرف غذای مانده باعث پیری بدن میشود و بهتر است غذاهای تازه، به صورت روزانه طبخ و مصرف شود! نگران و گیج بودم؛ یعنی غذاهای فریز شده من هم شامل همین قاعده میشد و باید منتظر علائم مسمومیت و پیری زودرس میشدم؟!»
شما هم اگر به هر دلیلی راه مشابهی را برای خلاصی از آشپزی روزانه در پیش گرفتهاید، آیا میدانید عواقب مصرف غذاهای فریز شده و در یخچال مانده چیست؟ برای اطلاع دقیقتر از اتفاقی که برای غذاهای مانده میافتد، سراغ دکتر آراسب دباغمقدم، متخصص علوم غذا و صنایع غذایی و عضو هیات علمی و معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی رفتیم که نتیجه آن را در ادامه میخوانید.
غذای مانده چه عیبی دارد؟آنجا که فریز کردن غذای پخته شده کار پسندیدهای نیست به هیچوجه توصیه نمیشود، زیرا اثر تخریبیاش بیشتر از ارزش تغذیهای خوراک است. نان یکی از معدود خوراکیهایی است که فریز کردن آن توصیه میشود و آن هم به خاطر تغییری است که هنگام نگهداری طولانیمدت در یخچال در نشاسته و پروتئین آن ایجاد میشود و حالت بیاتی به خود میگیرد که برای حفظ ارزش غذایی بهتر است فریز شود.
اما در مورد سایر غذاها باید بگوییم نحوه نگهداری غذا در یخچال بسیار مهم است. اگر غذا با حجم زیاد وارد یخچال شود، قسمتهای مرکزی غذا نمیتواند به همان سرعتی که اطراف غذا سرد میشود، خنک شوند و ممکن است سرد شدن قسمتهای مرکزی غذا چندین ساعت طول بکشد. گرم ماندن قسمتهای مرکزی در همین چند ساعت سبب میشود شرایط برای تکثیر میکروارگانیسمها و تغییرات آنزیمی در موادغذایی فراهم شود. البته تغییرات آنزیمی با توجه به نوع موادغذایی مختلف متفاوت است اما به هر حال گرما هم واکنشهای آنزیمی را تسریع کرده و هم سبب سریعترشدن رشد و نمو میکروبهایی مانند استافیلوکوک اورئوس -که به استافیلوکوک طلایی هم معروف است- کلوستریدیوم پرفرنژنس و باسیلوس سرئوس میشود و این میکروبها در فرصت ایجاد شده، رشد کرده و سم تولید میکنند.
اصول نگهداری غذا در یخچالنوع ظرفی که غذا در آن در یخچال نگهداری می شود نیز از نظر واکنشهای شیمیایی که بین غذا و ظرف رخ می دهد، اهمیت دارد. به طور مثال، روکش آلومینیومی یا روی برای موادغذایی اسیدی مثل غذاهای حاوی ربگوجه مناسب نیست. در ضمن، ظرف غذا باید حتما دردار و روکشدار باشد تا آلودگی از محیط، وارد غذا نشود.
در کل میتوان گفت ظروفی مناسب نگهداری غذا هستند که دردار باشند و تبادل دما به خوبی در آنها انجام شود که سریع خنک شود. 3 نوع ظرف برای نگهداری غذا در یخچال مناسب است که نسبتا خنثی هستند: چینی، پیرکس یا شیشهای و استیل. البته ظروف استیل همانطور که گفته شد برای نگهداری مواد ترش و اسیدی مناسب نیست. ظروف پیرکس مرسومترین ظروف برای نگهداری مواد غذایی است که بیخطر هم است.زندگی امروز شاید خیلیها را مجبور به انتخاب سبکی از زندگی کرده باشد که واقعا دلچسبشان نیست اما مجبورند برای چند وعده یک بار غذا درست کنند. بهتر است این افراد وقتی بیشتر از یک وعده غذا درست میکنند، کل غذا را سر سفره نیاورند یا قابلمه غذا را روی گاز رها نکنند. بهتر است بعد از طبخ غذا، به اندازه مصرف یک وعده از آن جدا شود و باقیماندهاش را بعد از خنک شدن قابلمه، سریع داخل یخچال بگذارند تا غذای تازه، مدت کمتری در دمای محیط باقی بماند. به این ترتیب اگر هر بار فقط به اندازه مصرف یک وعده، از ظرف اصلی غذا برداشته شود، فرصت رشد و تکثیر باکتریها در غذا کمتر میشود.
بعد از طبخ غذا، به اندازه مصرف یک وعده از آن جدا شود و باقیماندهاش را بعد از خنک شدن قابلمه، سریع داخل یخچال بگذارند تا غذای تازه، مدت کمتری در دمای محیط باقی بماند.
کپک را جدا کنیم؟!
دیدهاید خیلی وقتها روی آبلیمو و آبغورههای خانگی یا حتی شور، کپک میزند و خیلی از ما، با خیالی آسوده کپک را پس میزنیم و از باقی خوراکی استفاده میکنیم؟! یا حتی وقتی نان کپک میزند، قسمت کپکزده را جدا کرده و بقیه آن را مصرف میکنیم؟! فکر میکنید کار درستی میکنیم؟! دکتر دباغ مقدم معتقد است فقط به شرطی که 2 واحد «قارچ شناسی پزشکی» یا «قارچشناسی مواد غذایی» را گذرانده باشید و آشنایی کاملی با انواع قارچ و کپک داشته باشید، میتوانید این کار را انجام دهید!
گرم کردن غذا ساده نیست!
اگر غذا را بعد از نگهداری چند ساعته در یخچال بخواهیم گرم کنیم، باید حتما دمای مرکز غذا به 60 تا 65 درجه سانتیگراد برسد، زیرا جمعیت باکتریهای رشد یافته در غذا، هر 20 دقیقه یک بار به توان 2 میرسد! بنابراین دمای 65-60 درجهای برای گرم کردن و از بین بردن این باکتریها ضروری است که معمولا افراد به مدت زمان و مقدار دمای گرم کردن غذا دقت نمیکنند و در بیشتر مواقع چنین اتفاقی نمیافتد!
موادغذایی از نظر فسادپذیری به ۳ گروه مواد غذایی با فسادپذیری بالا، نیمه فسادپذیر و دیر فاسدشونده تقسیم میشوند. انواع گوشت، لبنیات، تخم مرغ که به دلیل بالا بودن مقدار مواد مغذی، رطوبت بالا و آب فعال درون آنها در معرض فساد بالاتری قرار دارند.
نگهداری طولانیمدت این مواد، به خصوص اگر شرایط استاندارد ذکر شده رعایت نشود، مسمومیت های بسیار شدید و طولانیمدتی را برای فرد در پی دارد که معمولا توسط میکروب کلوستریدیوم پرفرنژنس ایجاد میشود و مسمومیت با این میکروب شدیدترین نوع مسمومیت است. میوهها و سبزیجات در دسته مواد نیمه فسادپذیر قرار میگیرند که برای کوتاهمدت در یخچال قابل نگهداری هستند.
دسته دیگر موادغذایی مثل حبوبات، غلات، برنج، ماکارونی و ... دیرتر فاسد میشوند و مسمومیتی که ایجاد میکنند با میکروب باسیلوس سرئوس ایجاد میشود. البته استافیلوکوک اورئوس هم در هردو مورد ذکر شده ایجاد مسمومیت کرده و در غذاهایی مانند سالاد الویه، جوجه کباب و کباب کوبیده و ... که دستکاری میشوند هم، تولید سم میکند.
یک توصیه به افراد شاغل
اصولا گفته میشود که غذا باید «سردِ سرد» یا «داغِ داغ» خورده شود تا امکان وجود باکتریهای بیماریزا در آن به حداقل برسد. اما در بسیاری موارد که افراد شاغل خودشان غذا با خود میبرند، دیده میشود که این غذا تا ساعتها روی میز کار باقی میماند یا زمستانها از صبح ناهارشان را روی رادیاتورها میگذارند که تا ظهر داغ شود! همین کارها باعث ایجاد سم در غذا میشود.