مجموعه شهری تهران و البرز حداکثر 10 سال تاب آوری دارند | مهاجرت زیاد به شهر تهران و البرز مشکلات بحران آب را به همراه دارد

دکتر اردشیر گراوند، جامعه شناس با بیان این که برآوردها از آمارهای رسمی نشان می دهد که سالانه 50 هزار نفر از مناطق مختلف کشور به استان البرز مهاجرت می کنند، عنوان کرد: مهمترین مشکل ناشی از روند بالای مهاجرت ها به استان البرز، کمبود منابع آبی لازم برای جلوگیری از وقوع بحران آب در این استان است و در صورت تداوم روند موجود، قطعا مدیریت منابع آبی این استان در آینده ای نه چندان دور با بحران مواجه خواهد. این در حالی است که به نظر می رسد مجموعه شهری تهران و استان البرز حداکثر تا ده سال دیگر در برابر مشکلات اجتماعی و مسائل زیست محیطی از جمله بحران آب تاب آوری داشته باشند.استان البرز  با جمعیت نزدیک به 4 میلیون نفر به عنوان یکی از مهاجرپذیرترین استان های ایران محسوب می شود. این استان سال ها به عنوان خوابگاه کسانی شناخته می شد که در مجموعه شهری تهران  فعالیت می کردند، اما امروزه علاوه بر حفظ همین کارکرد، خود نیز جاذبه های زیادی را برای اشتغال و درآمدزایی پیدا کرده است و روز به روز بر جمیعت آن افزوده می شود. این در حالی است که در دو سال گذشته استان البرز  مانند بسیاری از نقاط دیگر کشور با خشکسالی  مواجه شده و کاهش محسوس موجودی سد کرج  نسبت به متوسط بلندمدت، شرایط را برای تامین آب مورد نیاز اهالی این استان دشوار کرده است.اتفاقات اما در شرایطی رخ داده است که استان البرز در طول تاریخ به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین کننده آب تهران محسوب می شد و اساسا چون میزان بارش در استان البرز معمولا بسیار بیشتر از استان تهران  است، تهرانی ها همواره برای تامین آب مورد نیاز خود به این استان احتیاج داشته اند. در دهه 40 نیز سد امیرکبیر یا سد کرج با همین هدف یعنی تامین بخش مهمی از آب مورد نیاز شهر تهران در کنار تامین آب کشاورزی و شرب کرج و مزارع کشاورزی و باغات اطراف آن ساخته شد. بنابراین بروز خشکسالی در استان البرز علاوه بر این استان، منابع آبی تهران را هم با تهدید مواجه می کند و می تواند در آینده ای نه چندان دور هر دو استان تهران و البرز را با بحران آب  مواجه سازد.

مشکل کم آبی البرز، سوء مدیریت منابع آب است، نه کم بارشی

در همین راستا، دکتر اردشیر گراوند، کارشناس علوم اجتماعی درباره ریشه بروز مشکلات آبی در استان البرز به خبرنگار رکنا توضیح داد: استان البرز اساسا یک استان پربارش محسوب می شود و بیش از آن که کم بارشی مشکل اصلی امروز این استان باشد، بارگذاری بیش از حد مصارف آبی در حوزه های شهری و صنعت در استان های تهران و البرز باعث بروز مشکلات آبی در البرز شده است. همچنین از گذشته مجموعه وسیعی از اراضی کشاورزی و باغی در استان البرز وجود داشت که این مجموعه ها در سال های اخیر توسعه یافته است. بنابراین خشکسالی امروز البرز ناشی از کمبود آب نیست، بلکه ناشی از سوء مدیریت منابع آب است.  

این جامعه شناس ادامه داد: با توجه به مهاجرت بالای اهالی مناطق مختلف کشور به استان البرز، در صورت تداوم روند کنونی مهاجرت ها، قطعا مدیریت منابع آبی این استان در آینده ای نه چندان دور با بحران مواجه خواهد شد. آمارهای رسمی نشان می دهد که از سال 90 تا 95 حدود 200 هزار نفر به استان البرز مهاجرت کرده اند و با نگاهی به داده های رسمی، می توان برآورد کرد که از 95 تا 1400 نیز حدود 300 هزار نفر به این استان مهاجرت کرده باشند.

وی افزود: استان البرز در ده سال گذشته عملا میزبان 500 هزار ایرانی جدید بوده و سالیانه به طور متوسط 50 هزار نفر از سایر استان ها به البرز کوچ کرده اند. این در حالی است که اخیرا برنامه هایی هم برای تاسیس شهرک های صنعتی جدید در استان البرز در دست اقدام است و همچنین توسعه درختکاری و ایجاد فضای سبز نیز از جمله برنامه های مهم مسئولان این استان به شمار می رود. تمام این برنامه ها نیز به شدت آب بر محسوب می شوند و در صورت تداوم اجرای این اقدامات و ادامه مهاجرت گسترده ایرانیان به استان البرز، اگر ما ما الگوی مصرف آب را اصلاح نکنیم، قطعا در آینده ای نزدیک شاهد وقوع بحران آب در این استان خواهیم بود.

افزایش نگرانی مردم از دسترسی به آب سالم با تداوم مهاجرت گسترده

گراوند با اشاره به پیامدهای اجتماعی ناشی از ایجاد بحران آب در استان البرز گفت: طبیعی است که تداوم سوء مدیریت منابع آبی استان البرز به همراه ادامه روند مهاجرت ها به این استان و اجرای پروژه های آب‌بر جدید، می تواند نگرانی مردم البرز را از دسترسی به آب شرب و بهداشتی سالم در سال های آتی افزایش دهد. همچنین اگر استان البرز با بحران آب مواجه شود، قطعا صنایع عظیم ایجادشده در این استان به همراه باغات و اراضی کشاورزی موجود در آن به شدت دچار مشکل خواهند شد. در چنین شرایطی نیز قطعا خطر گسترش بیکاری بیش از پیش استان البرز را تهدید خواهد کرد.

این جامعه شناس ادامه داد: سد امیرکبیر اصلی ترین منبع تامین کننده آب استان البرز محسوب می شود که نه تنها به تهران و کرج آب می رساند، بلکه آب مورد نیاز صدها هزار نفر از اهالی شهرهای اندیشه، ملارد، شهریار، فردیس، هشتگرد و ساوجبلاغ را نیز تامین می کند. البته باید توجه داشت که بخش زیادی از آب مصرفی شهرهای مختلف استان البرز مربوط به باغات و اراضی زراعی موجود در این استان است و قطعا عدم تامین حقابه کشاورزی در استان البرز می تواند به تشدید معضل بیکاری و بحران های اجتماعی مختلف در این استان بینجامد. بنابراین دولت باید به گونه ای منابع سد کرج را مدیریت کند که هم آب شرب تهران و کرج تامین شود و هم آب کشاورزی مناطق مختلف استان البرز.

وی در ادامه تاکید کرد: آمارهای شرکت مدیریت منابع آب نشان می دهد که با وجود بارندگی های شدیدی که در هفته های اخیر مشاهده کردیم، هنوز هم بیش از دو سوم مخزن سد کرج خالی است. این یعنی در شرایط تداوم خشکسالی، سد کرج نمی تواند به تنهایی یا حتی با کمک سد طالقان منابع آب البرز و بخش هایی از تهران را تامین کند؛ بخصوص که در یک دهه اخیر سالانه به طور متوسط 50 هزار نفر به استان البرز مهاجرت کرده اند و در صورت ادامه روند کنونیخشکسالی و بیکاری در سایر استان ها، بعید نیست که در سال های آتی روند مهاجرت به استان البرز تشدید شود و معضلات آبی این استان نیز بیش از پیش افزایش یابد.

ایجاد تعادل جمعیتی و اصلاح الگوی مصرف، مهمترین راهکارها

گراوند درباره مهمترین راهکارهای رفع مشکلات آبی استان البرز توضیح داد: ما برای حل مشکل آب استان البرز و مجموعه شهری تهران باید تعادل جمعیت منطقه ای را در این دو استان به گونه ای برقرار کنیم که دیگر جمعیت بیشتری به استان های تهران و البرز مهاجرت نکند. همچنین ما باید مانند گذشته، استقرار صنایع را در محدوده های شهری استان های تهران و البرز ممنوع کنیم. این در حالی است که متاسفانه چند سالی است از اعمال این ممنوعیت عدول کرده ایم و اهالی استان های تهران و البرز با معضلات زیست محیطی ناشی از آن دست و پنجه نرم می کنند.

این کارشناس علوم اجتماعی ادامه داد: با وجود نقش مهم ایجاد تعادل در جمعیت منطقه ای و خارج کردن صنایع از محدوده های شهری در رفع مشکلات آبی استان های تهران و البرز، به نظر می رسد اساسا مهمترین راهکار رفع این مشکلات، جلوگیری از سوء مدیریت منابع آبی با تغییر الگوی مصرف آب در حوزه های شرب، صنعت و کشاورزی در این دو استان است؛ درباره استان البرز ما باید به طور ویژه برای اصلاح الگوی مصرف در اراضی باغی این استان برنامه ریزی کنیم و تا زمانی که الگوی مصرف کنونی را تغییر ندهیم، نباید انتظار حل مشکلات آبی این استان را داشته باشیم.

وی در ادامه تاکید کرد: تشدید آمار مهاجرت به استان البرز نه تنها به ایجاد بحران آب در این استان دامن می زند، بلکه می تواند باعث افزایش آمار بیکاری، آسیب های اجتماعی و معضلات فرهنگی در البرز شود. ضمن این که مهاجرت افراد جدید به یک منطقه نه تنها مصرف آب شرب و بهداشتی را در آن منطقه بالا می برد، بلکه چون افراد تازه وارد به مشاغل جدیدی نیاز دارند، ایجاد شغل های جدید در حوزه های صنعت، خدمات و کشاورزی برای آنها، خود باعث بارگذاری مصارف آبی بیشتر می شود و به روند کمبود آب در استان البرز دامن می زند. بنابراین تا زمانی که جلوی موج مهاجرت ها به استان البرز گرفته نشود، نمی توان انتظار حل مشکلات آبی این استان را داشت.

تهران و البرز در بسیاری از شاخص های زیربنایی محروم هستند

گراوند با بیان این که عدم توسعه پایدار و متوازن در استان البرز منجر به ایجاد مناطق محروم بسیاری در این استان شده است، عنوان کرد: با وجود این که به نظر می رسد استان های تهران و البرز مناطق محرومی نیستند، اما در بسیاری از شاخص های زیربنایی، این دو استان هم تراز استان های محروم کشور دچار مشکل هستند؛ به طور مثال، استان البرز و مجموعه شهری تهران همواره دچار کمبود معلم و کمبود فضای آموزشی مناسب برای عموم دانش آموزان هستند. البته شاید برخی اقشار در این دو استان مشکلی از بابت معلم یا فضای آموزشی نداشته باشند، اما این مشکلات برای بسیاری از دانش آموزان این استان ها وجود دارد.

این جامعه شناس ادامه داد: مهمترین ریشه مشکل پایین بودن برخی شاخص های زیربنایی در استان های تهران و البرز از جمله کمبود امکانات و فضای آموزشی مناسب در این استان ها، روند بالای مهاجرت به این دو استان در سال های اخیر است؛ زیرا دولت هرچقدر در سال های گذشته زیرساخت آموزشی، بهداشتی، فرهنگی، تفریحی و ورزشی جدید در تهران و البرز ایجاد کرده است، بازهم چون سیل مهاجرت به این استان ها ادامه داشته، شاخص های زیربنایی مربوط به توسعه اجتماعی در این دو استان نیز پایین مانده است.

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به تشدید مشکلات اقتصادی و اجتماعی در سراسر کشور از جمله در استان های تهران و البرز به عنوان استان هایی که افراد از سراسر ایران به آن آمده اند و همچنان هم روند بالای مهاجرت ها ادامه دارد، شکی نیست که در سال های آینده، شاهد افزایش آسیب های اجتماعی مختلف از جمله بیکاری، ترک تحصیل، حاشیه نشینی و مشکلات زنان در این دو استان خواهیم بود. در مجموع هم به نظر می رسد مجموعه شهری تهران و استان البرز حداکثر تا ده سال دیگر در برابر مشکلات اجتماعی و مسائل زیست محیطی از جمله بحران آب تاب آوری داشته باشند.